Tímarit Þjóðræknisfélags Íslendinga - 01.01.1950, Síða 62

44
TÍMARIT ÞJÓÐRÆKNISFÉLAGS ÍSLENDINGA
Almennara að efni er kvæðið
“Bræðrabýti”, sem bæði er djúptækt og
varpar birtu á lífsskoðun skáldsins, en
þar er lýst á táknrænan hátt bræðrum
tveim og harla fjarskyldum; annar
ferst í leit að gulli, sem bölvun hvílir á;
hinn, sem ræktar jörðina, helgar kom-
andi kynslóðum frjósamt starf sitt í
anda orða skáldsins: “Að hugsa ekki í
árum, en öldum, að alheimta ei dag-
laun að kvöldum.” Sú hugsjónaást og
framsóknarandi finna sér áhrifamik-
inn orðabúning í lokaljóðlínum þessa
stórfellda kvæðis:
“Það er ekki oflofuð samtíð,
en umbætt og glaðari framtíð,
sú veröld, er sjáandinn sér.”
Slíkt var langsæi skáldsins, er átti
sér rætur í fágætri mannúð hans, er
var svo djúpstæð, að náttúrulýsingar
hans og söguleg kvæði bergmáluðu við-
horf hans til vandamála samtíðarinn-
ar. Hann var gæddur djúpri réttlætis-
tilfinningu og næmum skilningi á hið
sanna manngildi, manndóm og sálar-
göfgi. Hann bar einnig í brjósti óvenju-
ríka samúð með mönnum, ekki síst
hinum máttarminni og kúguðu. 1
fjölda ádeilukvæða hellir hann úr
skálum fyrirdæmingar sinnar yfir á-
gengni auðvaldstefnunnar og misskipt-
ingu auðsins, með þeim þjóðfélags mis-
brestum, sem fylgja í kjölfar hennar;
hann hallast eindregið á sveif með
verkalýðnum og telur sig í eðli sínu
vera jafnaðarmann. En túlkun hans á
frjálslyndum og róttækum þjóðmála-
skoðunum hans nær langt út yfir tak-
mörk efnishyggjunar einnar saman.
Sem frumbýlingsbóndi, er treysta varð
um margt á sjálfan sig, var hann jafn-
framt ávalt mikill einstaklingshyggju-
maður og of sjálfstæður í hugsun til
þess að ganga á mála hjá nokkrum
stjórnmálaflokki, eins og hann tekur
skýrt fram í bréfum sínum.
Áhugaefni hans og samúð áttu sér
vítt svið. “öll veröld sveit mín er,”
sagði hann sjálfur, og oft urðu honum
samtímaviðburðir ómótstæðileg eggjan
til ljóða. I “Transvaal”, einu af mestu
kvæðum sínum, lætur hann svipu sína
dynja vægðarlaust á Bretum og ger-
ist jafn hiklaust málsvari Búanna,
hinna þjáðu og undirokuðu, eins og
hans var vandi. tlann er því heims-
borgari í þessa orðs göfugasta skiln-
ingi, og þá einnig sannur friðarvinur.
“Sverðið sker öll hjartabönd” er meg-
inþáttur trúarjátningar lians. Þessi
sterka fullvissa og andstyggð hans á
styrjöldum finna sér kröftuglega fram-
rás í hinu djarfmælta og áhrifamikla
kvæði hans Vígslóði. I kvæðaflokki
þessum, sérstaklega í “Vopnahlé”, lýsir
skáldið með vægðarlausu raunsæi skelf-
ingum nútíðar-hernaðar, og fordæmit'
hann og alla styrjaldar-aðila. Ekki er
þetta stórbrotna ádeilukvæði með öllu
öfgalaust, enda olli það miklu umróti
á sínum tíma og gerði skáldið um hríð
óvinsælan meðal landa hans vestan
hafs, sem óþarft er frekar að rekja.
Mun þó mega segja, að það hafi eigi.
er til lengdar lét, neitt rýrt skáldfrægð
hans.
Stephan var róttækur í trúmálaskoð-
unum eigi síður en þjóðmálum; hann
var andvígur og deildi á afturhaldsemi
þröngsýni og skinhelgi, og var í þeim
skilningi andvígur kirkju og klerkum-
Jafnframt var hann hlyntur hinum
frjálslyndari trúarhreyfingum, eins og
Únitarismanum, og þá fór það að von-
um, að hann orti eftirmæli um Robert
G. Ingersoll. Eins og vænta mátti,