Uppeldi og menntun - 01.07.2011, Blaðsíða 150

Uppeldi og menntUn/icelandic JoUrnal of edUcation 20 (2) 2011150
Vil J inn í Verki – bókin öll
hafði takmörkuð tækifæri til menntunar og var jafnvel þvingað til að gangast undir
ófrjósemisaðgerðir. Þessi fyrsti hluti bókarinnar kom mér skemmtilega á óvart og
þótti mér gagnlegt að lesa um sögu styrktarfélagsins og málaflokksins í samhengi við
örar samfélagsbreytingar og pólitískt andrúmsloft.
Annar hluti bókarinnar, Félag verður til 1958–1970, fjallar um fyrstu ár félagsins,
stofnun þess og uppbyggingu. Eins og fram hefur komið var félagið stofnað af foreldr-
um barna með þroskahömlun og áhugafólki um málaflokkinn. Eitt af mikilvægustu
verkefnum styrktarfélagsins var að vinna markvisst að breyttum viðhorfum í garð
fólks með þroskahömlun. Höfundur bókarinnar fjallar ítarlega um þá fordóma og þau
neikvæðu viðhorf sem félagið þurfti að berjast gegn og þau fjölbreyttu fræðsluverk-
efni sem félagsmenn tóku sér fyrir hendur, eins og útgáfu bóka og Tímarits Styrktar-
félags vangefinna. Félög starfa því miður sjaldnast á viljanum eintómum og var því
fyrstu árin lögð mikil áhersla á fjáröflun til að tryggja áframhaldandi starfsemi félags-
ins. Á því ári sem þessi ritdómur er skrifaður fagnar dagvistunin Lyngás fjörutíu ára
starfsafmæli sínu og er elsta þjónustustofnun styrktarfélagsins. Í upphafi var aðsókn-
in að dagheimilinu dræm því eins og áður hefur komið fram var algengt að börn og
ungmenni væru vistuð á altækum stofnunum, en með ári hverju fjölgaði skjólstæðing-
unum og starfsemin efldist. Í dag sækja fötluð börn og ungmenni, sem ekki geta nýtt
sér almenn úrræði, þjónustu og þjálfun til Lyngáss. Hugmyndin að dagvistun eða
dagheimili fyrir fötluð börn í stað vistunar á sólarhringsstofnunum þótti róttæk og
markar bæði tímamót í sögu styrktarfélagsins og málaflokksins.
Árangursríkt starf – umbreytingar 1971–1980 nefnist þriðji hluti bókarinnar og þar
bendir Hilma á aukna umræðu og áhuga á málefnum fatlaðs fólks á áttunda áratugnum.
Hilma hefur skoðað ítarlega blaðaumfjöllunina í aðdraganda samþykktar Alþingis á
lögum um aðstoð við þroskahefta árið 1979 og dregur fram þátttöku styrktarfélagsins
í þeim breytingum sem urðu á málaflokknum á þessum árum. Greint er frá stofnun
Bjarkaráss og Lækjaráss og þróun starfsins á Lyngási. Þó að stofnun dagheimila og
þau mikilvægu skref sem styrktarfélagið tók í átt til búsetubreytinga með tilkomu
sambýla séu allrar athygli verð viðurkenni ég að mér þótti skemmtilegast að lesa um
fjögurra mánaða námskeið í almennri háttprýði sem „ein aðalstjarnan í íslenska dans-
heiminum, Unnur Arngrímsdóttir“ hélt á Bjarkarási árið 1976 (bls. 155) því það lýsir
svo vel tíðarandanum og líklegt er að sams konar námskeið hafi verið í boði á þessum
tíma fyrir ófatlað fólk. Og vænst þótti mér um að sjá skemmtilega mynd af æskuvini
mínum, Ólafi Björgvinssyni, við húsið Læk sem var tímabundið notað sem dagvistun
fyrir ungt fólk með þroskahömlun eða fram undir lok níunda áratugarins. Þriðji hluti
bókarinnar er mjög viðamikill og tekur til fjölbreyttra þátta málaflokksins, svo sem
dagvistunar, búsetu og hagsmunabaráttu.
Fjórði hluti bókarinnar nefnist Fagvæðing – ríkisvæðing 1981–1997, en þegar hér er
komið sögu hefur málaflokkurinn, eins og Hilma segir, verið „ríkisvæddur“ og þar
með þungu fargi létt af fólki með þroskahömlun, foreldrum þess og fjölskyldum.
Velferðarkerfið átti að tryggja réttindi fatlaðs fólks til samfélagsþátttöku til jafns við
ófatlað fólk og er til að mynda réttindagæsla nú stór þáttur í starfi þroskaþjálfa. Samt
sem áður þarf fólk með þroskahömlun sjálft og þeirra nánustu áfram að standa vörð