Læknablaðið - 15.01.1990, Síða 41

LÆKNABLAÐIÐ 1990; 76: 39-46
39
VIII
Örn Bjarnason
Siðamál lækna 8
SJÚKDÓMAR OG ANNAÐ LÆKNIS-
FRÆÐILEGA NEIKVÆTT ÁSTAND
»Vandinn er sá,« sagði yfirsjúkdómagreinirinn,
»að við vitum ekki hvað amar að - það
er ómögulegt að segja til um það, hvort
sjúklingurinn er með klukkubólgu, klukkusýki,
klukkuæxli eða klukkuveiki. Við stöndum
einnig frammi fyrir þeim hugsanlega kosti,
að það séu engir slíkir sjúkdómar til.
Sjúklingurinn getur verið með einhvem
þessara minniháttar klukkukvilla (ef þeir
em þá einhverjir) svo sem klukkukröm,
klukklinga, klukkuhósta eða klukkusótt.
Við verðum að þjálfa sérfræðinga, sem geta
fundið út hvað er á þessum sviðum...« (James
Thurber: The thirteen clocks).
AÐ VERA SJÚKUR EÐA HEILBRIGÐUR
í Orðabók Menningarsjóðs (1) er sjúkdómur
sagður óeðlilegt (sjúklegt) ástand líkama
eða sálar, veikindi, mein. I sama riti telst
sjúklingur vera sá, sem haldinn er sjúkdómi
- veikur maður og sá sem er sjúkur, er veikur,
vanheill, hugsjúkur. Heilbrigði er hins vegar
það, að vera heilbrigður og heilbrigður maður
er heill, hraustur (=heilsugóður) sjúkdómslaus
og honum líður vel líkamlega og andlega.
Með öðram orðum: Líffærastarfsemi hans er
eðlileg og ótmfluð.
Sjúkdómur og heilbrigði em þannig andstæð,
ósamrýmanleg hugtök. Því er ekki að
furða, þó að gripið sé til þess, að skilgreina
heilbrigði út frá andstæðu sinni: Sá er heill,
sem ekki er sjúkur.
í daglegu tali er ekki erfitt að ákvarða, hvað
átt er við með því, að vera sjúkur, andstætt
því að vera heilbrigður. Sé hins vegar litið
nánar á málið, kemur í ljós, að það er alls
ekki auðvelt að skilgreina sjúkdóm og
heilbrigði. Það er ekki hvað síst á hugræna
sviðinu, að erfitt er að slá föstu, hvað er
sjúklegt eða heilbrigt, hvað er eðlilegt eða
afbrigðilegt.
Sjúkt fólk á að lækna, gera það heilt heilsu
og það er hlutverk lækna að ráða bót á
sjúkdómum og öðra neikvæðu ástandi. Til
þess að það geti orðið, verða menn að vita
hvað á að lækna og lækningunni heyrir einnig
til, að sjúklingnum skiljist að hann sé veikur.
Sé til dæmis um botnlangabólgu að ræða,
veldur þetta sjaldnast vandræðum. Komi
hins vegar upp sú staða, að læknirinn haldi
því fram að maður sé sjúkur, en viðkomandi
neitar því staðfastlega, er þá ekki tilraun til
lækninga hreinn yfirgangur? Verið getur,
að sá sem sagður er sjúkur, afneiti sjúklegu
ástandi sínu af þráhyggju, en það getur einnig
stafað af því, að hann hafi aðra lífsskoðun en
læknirinn (2).
Skilningur á því, hvað er sjúkdómur og
hvað er heilbrigði, er mjög háður þeirri
lífsskoðun, sem ríkjandi er í samfélaginu og
þessi skilningur hefir breyzt mikið í aldanna
rás (3). Af því ræðst einnig að hluta hvert er
inntak og umfang læknisfræðinnar.
UMFEÐMI LÆKNISFRÆÐINNAR
er skilgreint af því samfélagi, sem hún þjónar.
Sænski læknirinn og heimspekingurinn
Clarence Blomquist ræðir um það í bók sinni,
Medicinsk etik, hvemig læknar hafa fært út
mörk greinarinnar. Hann segir læknislistina
og félagsleg yfirráð alls staðar komin úr
trúarbrögðunum. Læknamir hafi í byrjun
tekið að sér nokkuð af hlutverki prestanna
og töframannanna og síðan að fullu og öllu.
Þegar á tímum Hippokratesar og Galens
studdist læknisfræðin til skýringa við vefræna,
vélræna sjúkdómsímynd og leiddi það til þess,
að mikil áherzla var lögð á þá sjúkdóma, sem
við nefnum »líkamlega«. Fyrir þá sjúkdóma,
sem við nefnum »geðvefrœna« dugði ímyndin
sæmilega, en fyrir þeim sjúkdómum sem við
nefnum »geðræna« fór verr. Að svo miklu
leyti, sem menn vildu skilja eða gátu skilið á
milli »sálar« og »líkama« fengu prestamir að
halda yfirráðum yfir »sálinni« (4).
Til þess að halda áfram þessari einföldu