Læknablaðið - 15.01.1990, Síða 43

LÆKNABLAÐIÐ
41
GILDI OG FLOKKUN
Saga læknisfræðinnar geymir aragrúa dæma,
sem virðast benda til þess, að menningarleg
gildi hafi áhrif á það, hvernig við flokkum
líkamlegt og andlegt ástand.
Spumingin sem hér vaknar er sú, hvort gildi
hafi réttmæt áhrif á það, hvaða ástand við
teljum vera sjúkdóma eða orka þau aðeins
hlutdrægt á skynjun okkar á gildis-lausu
staðreyndunum?
Þessi spuming vekur aftur aðra: Er
sjúkdómshugtakið gildishlaðið eða er það
hreinlega lýsandi og gildislaust? Sé það
gildishlaðið, ætti það að endurspegla gildismat
þeirra sem flokka og þess vegna ættu
mismunandi menningargildi að kalla fram
mismunandi sjúkdómaflokkun. Ef hins vegar
sjúkdómshugtakið er hreint lýsandi hugmynd,
ætti það ástand, sem talið er sjúkdómur, ekki
að verða fyrir áhrifum þess sem flokkar.
Niðurstaða þessarar umrœðu hefir mikilvœgar
afleiðingar:
Ef sjúkdómaflokkunin endurspeglar aðeins
gildismat þess sem flokkar, erum við ekki
fær um, að gagnrýna flokkanir þeirra, sem
aðhyllast aðra menningu fyrir það, að þeir
hafi rangt fyrir sér. Samkvæmt þessari skoðun
er það viðlíka að kalla eitthvað sjúkdóm og
að kalla eitthvað illgresi. Það eru einfaldlega
engar gildisfríar staðreyndir til um illgresi,
sem geta gert út um deiluna um það, hvort
túnfífill sé illgresi eða ekki. Það eru heldur
ekki til neinar gildisfríar staðreyndir, sem
útkljá það, hvort rússneskir andófsmenn,
sem lokaðir eru inni á geðveikrahælum,
eru raunverulega veikir. Þar af leiðandi
getum við ekki með réttu gagnrýnt rússneska
geðlækna á þeirri forsendu, að þeir fremdu
staðreyndaleg mistök. Hvort við getum
gagnrýnt þá, er undir því komið, að við
gætum sýnt fram á það, að sjúkdómshugtakið
sé ekki gildishlaðið (6). Á hinn bóginn er
ljóst, að þar eystra hafa svonefnd andfélagsleg
hegðun og geðsjúkdómur verið lögð að
jöfnu. Svo mikið er víst, að við samþykkt
Hawaiiyfirlýsingarinnar (7), þar sem meðal
annars er vikið að hugsanlegri misnotkun
geðlæknisfræðilegra hugtaka, þekkingar
og tækni, í aðgerðum sem eru andstæðar
lögmálum manngæzku og mannúðar, gengu
gerzkir úr alþjóðasambandi geðlækna.
UPPFINNING EÐA UPPGÖTVUN?
Þá koma enn til nokkrar spumingar, er varða
sjúkdómaflokkunina (6):
Svarar flokkunaraðgreiningin, er við notum,
til náttúrugerða sem em til óháðar tilraunum
okkar til að flokka eða er hún aðeins handhæg
leið til að skrá upplýsingar?
Uppgötvum við flokkana sem við notum eða
finnum við þá upp?
Er sjúkdómsheildin fundin upp eða uppgötvum
við, að tiltekið ástand sé sami sjúkdómurinn
eða sjúkdómur frábragðinn öðm ástandi? (6)
Lítum fyrst á síðustu spuminguna: Hægt
er að líta svo á, að myglufár, sem leggst á
kartöflur sé mannleg uppfinning, því að vilji
maðurinn rækta sveppi fremur en kartöflur,
er ekkert »fár«, heldur em kartöflur einungis
notaðar sem æti fyrir myglusveppina. Þegar
lærleggur aldraðs manns brotnar, hefir það
innan náttúmnnar engu meiri þýðingu en
það, að trjágrein brotnar að hausti. Innrás
kólemsýkla í líkamann hefir ekki frekara
svipmót sjúkdóms, heldur er það að mjólk
súmar af völdum annarra baktería (6).
Sá, sem heldur slíku fram, hlýtur að álíta,
að engin náttúmleg mörk séu milli þess
ástands sem telst sjúkdómur og þess sem
ekki telst sjúkdómur - mörk sem væm
óháð sjúkdómaflokkun okkar. Með öðmm
orðum sagt, er það komið undir því, hvaða
tilgangi flokkun okkar þjónar, hvert ástand við
teljum að gefi til kynna sama sjúkdóm (eða
mismunandi sjúkdóma).
Þessu hefir verið lýst þannig:
»Er bamsfararsótt sjúkdómsheild? Eða
ættum við að segja, að sjúkdómsheildin
sé keðjuhnettlasýkingin, sem svo vildi til
að hreiðraði um sig í kynfæmm konunnar
og breiddist síðan til lífhimnunnar? Þá
veitum við því athygli, að afmörkuð
klínísk heild, heimakoma, er einnig
keðjuhnettlasýking. Jafnvel þegar við tökum
tillit til mismunar bakteríugerða, ættum við
þá að álíta heimakomu og bamsfararsótt
sömu sjúkdómsheildina? Við getum spyrt þær
saman ef við viljum eða við höldum þeim
aðgreindum, allt eftir því hvaða ásetning við
höfum. Skilgreining sjúkdómsheildarinnar er
handahófsferli háð samhengi, hagsmunum og
gagnsemi« (8).