Læknablaðið - 15.01.1990, Blaðsíða 47

LÆKNABLAÐIÐ
45
sem hópur lífvera sýnir í tengslum við
tiltekið sameiginlegt auðkenni eða samstæðu
auðkenna og á þann hátt víkja þær frá
viðmiðum tegundarinnar, að því marki að þær
standa líffræðilega höllum fæti.«
I þessari skilgreiningu er lykilhugtakið
frávikiðfrá tegundarnorminu, en það
er ítarlega rætt í bókinni: Heimspeki
læknisfræðinnar - kynning (15) og vísast til
þess.
Þetta leiðir umræðuna að því, hvað er
eðlilegt og hvað er sjúklegt og hvort þar sé
eðlismunur á.
MÖRK HINS HEILBRIGÐA OG
SJÚKLEGA
Víkjum nú aftur að spumingunni um
náttúrugerðir:
Felst það, að vera sjúklegur, í því að hafa
tiltekið eðli?
En þá erum við í þeirri hættu sem fyrr, að
gera eðlishyggjurökvilluna (6).
Svarið er neikvætt:
I sjúklegu ástandi felast ekki náttúrugerðir.
í fyrsta lagi er eðli sjúklegs ástands ekki
frábragðið eðli hins heilbrigða. Þannig er
margs konar ástand þannig, að það einkennist
af sýkingu af völdum örveru, til dæmis
berklar, mislingar og bamaveiki. Hins vegar
verja mjólkursýrugerlar göm ungbama fyrir
óheppilegum áhrifum saurgerla og sýklar
ræktast oft úr hálsi fólks án þess að nein
merki sjúklegra breytinga finnist.
/ öðru lagi mætti setja fram þær fullyrðingar,
að sjúklegt ástand sé sérstaks eðlis og þar af
leiðandi sjúklegt og að allt sjúklegt ástand sé
þess eðlis, að það geti valdið skaða eða bilun.
í leit okkar að sérstakri gerð skýrandi eðlis,
sem gerir ástand sjúklegt, verðum við síðan að
finna svipmót á eðli ástandsins, sem skýrir út
frá orsök þá þætti sem birtast og máli skipta.
Með því að lýsa eðli sem »skaðlegu« eða
»færu um að valda bilun« er því hins vegar
lýst samkvæmt áhrifunum. Með öðmm orðum
gefum við okkur það sem forsendu, sem átti
að sanna. Þess vegna nægir ekki að hafa það
»eðli« að geta valdið skaða eða bilun.
I þriðja lagi em sum ferli eðlileg og verða
ekki flokkuð sem sjúkleg. Þannig felur
öldmn í sér ýmsar hrömunarbreytingar, sem
skaða einstaklinginn og draga hann smátt
og smátt til dauða. Samt er öldmn ekki
flokkuð sem sjúkdómur. Það er vegna þess
að öldrunarferlið er eðlilegt.
/ fjórða lagi fer það ekki aðeins eftir eðli
ferlisins, hvort það er sjúklegt eða ekki, heldur
einnig eftir tengslum lífvemnnar við umhverfi
sitt.
/ fimmta lagi er ástæða til að ætla, að sumt
sjúklegt ástand sé í eðli sínu ekki eigindlega
frábragðið né megindlega úr tengslum við
eðli normsins og sumir sjúkdómar em aðeins
frávik frá norminu. Sú skoðun hefir jafnvel
komið fram, að hugsanlegt sé að í ljós komi,
að allir sjúkdómar séu að sínu leyti frávik frá
norminu (6).
SJÚKDÓMSHUGTÖK í DAGLEGU
STARFI
í bók, sem ber sama nafn og þessi kaflahluti,
ræðir danski heimspekingurinn Uffe Juul
Jensen um þau vandamál, er blasa við þeim
hópi, sem fæst við meðferð fólks innan
heilbrigðiskerfisins (16).
í formála bókarinnar segir:
»Sjúkdómshugtakið og sjúkdómsskilningurinn
breytist í samræmi við almenna þróun
í samfélaginu. Nýir sjúkdómar og ný
heilbrigðisvandamál koma upp í kjölfar
breyttra lífshátta. Ný viðhorf breyta
tilvistarkröfunum, þar með töldum kröfunum
til líkamlegrar, geðrænnar og félagslegrar
velferðar. Sjúkdómsskilningurinn verður
fyrir áhrifum af þróun læknisffæðinnar og
þar með af breyttum meðferðartiltökum.
Samband læknis og sjúklings breytist vegna
sérhæfingarinnar og því sem henni fylgir:
Fleiri og fleiri taka þátt í meðferð hvers
sjúklings« (17).
Höfundur beinir sjónum að háþróuðu
iðnaðarsamfélaginu og vel búnu
heilbrigðiskerfinu. Stór hópur manna fæst
þar við það, að meðhöndla aðra. Þennan hóp
nefnir hann klíníska teimið - det kliniske
kollektiv. Höfundur staðhæfir, að klíníska
teimið búi við aðferðafræðilega kreppu og
spyr, hvort við ráðum yfir aðferðum, sem
hægt sé að beita, til þess að slá því föstu
hvað sjúkdómur sé, hver sé rétta meðferðin.
Niðurstaða hans er sú, að engin þeirra aðferða,