Læknablaðið - 15.01.1990, Blaðsíða 49

LÆKNABLAÐIÐ 1990; 76: 47-57
47
Örn Bjarnason
Siðamál lækna 9
FORRÆÐISHYGGJA EÐA
SAMFÉLAGSSÁTTMÁLI?
»Patemalistic« models of doctor-patient
relationships are simply not possible at
present; that relationship must be govemed
by a principle that recognizes the autonomy
of both parties. The most reasonable model
for the relationship appeares to be the
contractual model;... the »contract« by its
nature, recognizes the equal dignity, right, and
responsibility of the contracting parties, thus
honoring the moral assumption for any free
relationship as well as the legal requirements
(1).
Flestar siðfræðilegar ákvarðanir í læknisfræði
em af félagslegum toga vegna þess, að þar
koma til bein mannleg samskipti. Oftast eru
samböndin mjög flókin og ná ekki einungis
til læknis og sjúklings heldur einnig til
þeirra sem tengjast þeim. Samfélagið tekur
stakkaskiptum og siðgæðisvitundin breytist.
Læknisfræðin þarf að svara þessum
breytingum, en staðhæft hefir verið að
læknastéttin hafi of lengi haldið fast í fomar
hefðir. I því felst, að hugmyndin í ritum þeim,
sem kennd em við Hippokrates, eigi ekki
lengur við. Hefir því jafnvel verið haldið fram,
að þessi hefð væri dauð: »The professional
ethic of the Hippocratic tradition is dead;
long live the professional ethic of responsible
medicine« (1).
HIPPOKRATESARMISSIR
Lítum því aftur á eiðinn, sem kenndur er við
Hippolo-ates og birtur er í öðmm kafla.
Eiðnum má skipta í tvo hluta:
A: Annars vegar eru loforð um ýmis atriði:
1) Læknirinn lofar að varðveita sem
leyndarmál allt það sem hann kann að komast
að, í og utan starfs (2).
2) Læknirinn lofar að eiga ekki hlut að
líknardrápi (2).
3) Læknirinn lofar að eiga ekki hlut að
fóstureyðingu (2).
4) Læknirinn lofar að fást ekki við
skurðlækningar (2). Er hér að finna upphaf
skiptingar lækninga í tvær megingreinar, sem
enn em við lýði í dag.
5) Læknirinn lofar að virða kennara sinn, að
annast um hann og afkvæmi hans og að halda
læknisfræðiþekkingunni innan takmarkaðs
nærhóps (2). Augljóst er, að þetta ákvæði
á ekkert erindi í nútímasiðfræðikenningar,
en trúlega gætir áhrifanna enn í þriðja kafla
Codex Ethicus frá 1978 (3): Allir læknar,
makar þeirra, ekklar og ekkjur og ófullveðja
böm eiga rétt á ókeypis læknishjálp af hendi
þess læknis, sem hinn sjúki kýs sér.
B: Hins vegar er í eiðnum heit um að fylgja
tilteknum læknisfræðileggum siðareglum og
hegðunarreglum:
Tvívegis er vikið að gmnnmeginreglum. Sá
sem heitið vinnur, lýsir því fyrst yfir, að hann
muni aðeins mæla fyrir um þá meðferð, sem
komi hinum sjúku til góða og að hann muni
verja þá fyrir skaðræði og misgerð. (I griska
textanum mun notað heitið adikíe, sem þýtt er
óréttlæti, en mun hafa almennu merkinguna
misgerð). Síðar, þegar vikið er að því að vitja
hinna sjúku er sama grunnmeginreglan um
velgerð orðuð á ný: »Hvar sem ég kann í
hús að koma, þá mun ég vera hinum sjúku
til gagns og hjálpar...« og þá er aftur áréttuð
skyldan um óskaðsemi (2).
/ þessu felst kjarni Hippokratesarhefðarinnar
og þar með kjarni siðfrœði lœkna um langan
aldur:
Þeir sem aðhyllast þessa hefð, eru
skuldbundnir að vinna sjúklingnum gagn
og að vemda sjúklinginn fyrir skaðsemi.
Læknirinn skuldbindur sig til að gera það,
sem hann heldur að verði sjúklingnum
til góðs - »eftir því sem fæmi hans og