Læknablaðið - 15.01.1990, Síða 58

56
LÆKNABLAÐIÐ
við þær fást og töldu þær jafnvel ósamboðnar
virðingu sinni. Hins vegar nutu þeir framan
af engra réttinda um lækningar sínar á borð
við bartskerana, sem höfðu einkaréttindi
til handlækninga samkvæmt gildaréttindum
sínum. Hinir háskólalærðu læknar voru einnig
örfáir og störfuðu að kalla eingöngu í þágu
yfirstéttanna. Um réttindi og skyldur annarra
lækna en bartskera giltu engar sérstakar reglur.
Læknisstarfið var öllum jafnheimilt, er til
þess töldu sig hafa þekkingu og hæfileika.
Sjúklingamir skáru sjálfir úr því með vali
sínu, hverjir voru læknar, en að lögum var
enginn greinarmunur eiginlegra, lærðra lækna
og skottulæknanna. Með konungstilskipun
4. des. 1672 um lækna og lyfsala er loks
svo fyrir mælt, að þeim einum, er lokið
hefðu doktorsprófi við Hafnarháskóla (medici
legitime promoti), sé heimilt að fást við
lyflækningar og hljóta opinber læknisembætti»
(11).
«Námsskilyrði danskra lækna höfðu nú einnig
bætzt mjög að öðru leyti. Má einkum til
nefna, að árið 1752 var gerður grasagarður
(botanisk have) í Kaupmannahöfn; að
Friðriksspítali (Det Kongelige Frederiks
Hospital) var reistur á árunum 1752-
1757, heitinn eftir Friðriki fimmta, og
Almenningsspítalinn (Almindelig Hospital)
1765-1769; og loks að Fæðingarstofnunin
(Födelsesstiftelsen) tók til starfa sem sérstæð
stofnun 1787. Danir voru nú og sem óðast að
koma sér upp velkunnandi læknastétt» (11).
«Samhliða þessari þróun fór viðleitni
konungsvaldsins til þess að gera mönnum
greiðara fyrir um að njóta læknishjálpar.
Fram að 1750 voru embættislæknar örfáir í
Danmörku. Var þar ekki um að ræða aðra en
stiftslæknana (Landphysici, Provinsialmedici)
og bæjarlæknana (Stadsphysici) í stærstu
borgunum og svo hina fastráðnu lækna í
þjónustu konungs. En nú er hafizt handa
um að bæta aðstöðu almennings í þessum
efnum með stofnun héraðslæknisembætta
(Distriktskirurgikater) víðs vegar um landið.
Féllu þessi nýju læknisembætti fyrst og fremst
í hlut kírúrganna, en áður áttu þeir aðeins kost
á embættum við herinn og við hirð konungs.
Fyrsta héraðslæknisembættið var stofnað á
Jóflandi 1771» (11).
«Bjami Pálsson var skipaður fyrstur
landlæknir hér með konungsúrskurði 18. marz
1760... en honum var í stuttu máli falið að
hafa umsjón með heilbrigðismálum landsins,
veita sjúkum læknishjálp og kenna lækningar
a.m.k. fjómm efnilegum skólapitlum, er síðar
yrðu skipaðir læknar í fjórðungum landsins.
Fór þetta fram, svo sem til var ætlazt...» (11).
«Stofnun landlæknisembættis á íslandi var
einn liður í ráðstöfunum þeim, er þá voru
gerðar til endurbóta á læknaskipuninni í
ríki Danakonungs. Með Friðriki konungi
fimmta (11746-1766) hélt uppfræðingaöldin
innreið sína í Danmörku og í kjölfar hennar
fór vaxandi skilningur á þjóðfélagshlutverki
læknastéttarinnar. Gerði konungur ráðstafanir,
sem í senn miðuðu að fjölgun lækna og
jafnframt bættri aðstöðu almennings til þess
að njóta læknishjálpar.» (11)
«... konungur veitti með tilskipun 29. ágús
1862 Jóni landlækni Hjaltalín leyfi til þess
að halda uppi læknakennslu, og hlutu þeir,
er prófi luku hjá honum, fullt og ótakmarkað
lækningaleyfi hér á landi» (11).
«Með konungsúrskurði 18. okt. 1849
hafði dönskum læknum verið gert að
skyldu, frá vori 1850, að starfa um tíma
á fæðingarstofnuninni í Kaupmannahöfn,
áður en þeir mættu taka að sér að hjálpa
konum í bamsnauð. í samræmi við þetta var
með konungsúrskurði 21. okt. 1871 hert á
kröfunum um embættisréttindi íslenzkra lækna
og þau bundin sama skilyrði, enda var þeim
og jafnframt gefinn kostur á siglingastyrk
í þessu skyni, auk styrks úr Garðsjóði
Hafnarháskóla eins og áður (sbr. augl. 31.
okt. 1871 og landshöfðingjabréf 10. aprfl
1876). Eftir stofnun læknaskólans 1876 var
auk þess krafizt að minnsta kosti misseris
framhaldsnáms í sjúkrahúsum. Við stofnun
Háskóla íslands 1911 var kandídötum frá
læknadeild, auk almennra lækningaréttinda,
veittur forgangsréttur til læknisembætta hér á
landi með lögum nr. 36 11. júlí 1911, en þó
var heimilt að veita þeim mönnum öðrum
lækningaleyfi, er færðu sönnur á, að þeir
hefðu aflað sér nægrar þekkingar í læknisfræði
í erlendum háskólum eða öðrum slíkum
menntastofnunum. Kröfur um framhaldsnám
í fæðingarstofnun og sjúkrahúsum héldust
óbreyttar áfram. Læknar frá Hafnarháskóla
héldu þó enn um fimm ára skeið (til 17. júní
1916) fomum réttindum sínum til embætta hér
á landi» (11).