Læknablaðið - 15.10.1998, Blaðsíða 15

LÆKNABLAÐIÐ 1998; 84
727
venjulegrar þekjufrumu í meinvarpamyndandi
krabbameinsfrumu. Þannig koma ákveðnar
skemmdir fljótt fram í ferlinu (nauðsynlegar til
myndunar krabbameins) og aðrar koma síðar
(nauðsynlegar til annarra sérkenna illkynja
krabbameins, til dæmis ífarandi vaxtar krabba-
meinsfrumna og myndunar meinvarpa) (17,
18). Fyrir nokkrum árum birti Vogelstein (mynd
2) líkan af slíku ferli í myndun ristilkrabba-
meins (19). Hann byggði líkanið á rannsóknum
sínum á sjúklingum með familial adenomatous
polyposis (FAP) sem er sjaldgæf orsök ristil-
krabbameins, en slíkir sjúklingar eru yfirleitt
komnir með tugi kirtilæxla (adenomatous
polyps) í ristil og endagörn (rectum) um fer-
tugsaldurinn. Kirtilæxli þessi eru komin mis-
langt í þróun að krabbameinsmyndun, allt frá
góðkynja æxlum að illkynja krabbameinum.
Vögelstein nýtti sér þetta við sameindaerfða-
fræðilegar rannsóknir sínar og byggir mynd 2 á
niðurstöðum þeirra. Lítil góðkynja æxli (aden-
oma) geta verið forstig kirtlakrabbameins (ad-
enocarcinoma) í þekju ristilsins. Þessi æxli eru
aðeins nokkrir millimetrar að stærð og við smá-
sjárskoðun getur verið erfitt að aðgreina frum-
ur í þeim frá eðlilegum þekjufrumum. Eftir því
sem lengra líður og erfðaefnisskemmdunum
fjölgar, taka frumurnar á sig sífellt óeðlilegri
nrynd og verður þetta æxli síðar að krabba-
nreini og að lokum að krabbameini sem getur
nryndað meinvörp (mynd 2). Líkan þetta hefur
verið fyrirmynd við rannsóknir og skilning
vísindamanna á öðrum krabbameinum.
Læknisfræðilegt gildi
Hér á undan hefur verið lítillega fjallað um
helstu flokka erfðaefnisbreytinga sem eiga sér
stað í erfðaefni krabbameinsfrumna. Fjöldi
rannsókna hefur beinst að kortlagningu þessara
erfðaefnisbreytinga og hafa þær ekki aðeins
stóraukið skilning vísindamanna á orsökum
krabbameina heldur einnig bætt við vitneskju
þeirra um forsendur eðlilegs frumuvaxtar. Ekki
er víst að hárnákvæm kortlagning þessara fjöl-
mörgu breytinga komi til með að skýra allt um
gang hinna ýmsu krabbameina. Eins er enn
óvíst hversu mikið læknisfræðilegt gildi þessi
nýja þekking muni hafa. Þessar rannsóknir hafa
þó opnað eftirfarandi möguleika:
I Að greina einstaklinga sem gætu haft hag
af fyrirbyggjandi aðgerðum.
II Að greina krabbamein fyrr en aðferðir
nú bjóða upp á.
disease in Iceland 1981-1995 (age corrected). Data from the
Icelandic Cancer Society (Krabbameinsfélag Islands) and from
the lcelandic Heart Association (Hjartavernd).
III Að veita nákvæmari upplýsingar um
horfur sjúklinga og gegna þannig hlut-
verki í meðferðarvali.
Af ofansögðu er ljóst að skilningur læknisins
á grundvallaratriðum sameindaerfðafræði
krabbameina getur reynst nauðsynlegur. Verð-
ur nú fjallað um gildi þessara möguleika í klín-
ískri læknisfræði.
I. Fyrirbyggjandi aðgerðir: Þrátt fyrir þær
miklu framfarir sem hafa átt sér stað á undan-
förnum tveimur áratugum í krabbameinsrann-
sóknum, þá hefur orðið fremur lítil breyting á
dánartíðni af völdum krabbameina (mynd 3).
Að einhverju leyti má skýra þetta af lungna-
krabbameins-„faraldrinum“. Mynd 3 ber sam-
an nýgengi og dánartíðni af völdum kransæða-
sjúkdóma annars vegar og krabbameina hins
vegar hér á Islandi síðastliðin 15 ár. Eins og
myndin sýnir þá hefur lækkun á nýgengi krans-
æðasjúkdóma skilað sér í sambærilegri lækkun
á dánartíðni. Þetta á aftur á móti ekki við um