Læknablaðið - 15.10.1998, Blaðsíða 32

744
LÆKNABLAÐIÐ 1998; 84
Tal- og málþroskaröskun hjá börnum er ein
algengasta röskun í taugaþroska þar sem æðri
heilastarfsemi kemur við sögu og er þrisvar til
fjórum sinnum algengari hjá drengjum en
stúlkum (3,4). Margar ástæður er hægt að til-
greina sem réttlæta að vel sé fylgst með mál-
þroska á leikskólaárunum og skulu hér nefndar
þær helstu. Skertur málþroski á leikskólaaldri
getur verið áhættuþáttur með tilliti til lestrar-
og stafsetningarerfiðleika síðar, einkum ef
vandamálið varðar ekki aðeins tal, heldur nær
einnig til máls (4). Rannsóknir á meðferð barna
á leikskólaaldri vegna úrvinnslutruflana á mál-
hljóðum benda til þess að hægt sé að minnka
líkur á lestrarerfiðleikum í grunnskóla (5,6).
Aukin tíðni hegðunarröskunar og tilfinninga-
truflana tengist skertum ntálþroska (7,8) en slík
vandamál má að einhverju leyti fyrirbyggja
með góðri þjónustu. Þá leiða áhyggjur foreldra
af málþroska hjá börnum sínum oft til þess að
önnur þroskavandamál eru skilgreind (9). I
einni rannsókn nefndu 98% foreldra barna sem
höfðu greinst með einhverfu, að fyrstu áhyggj-
ur hafi verið af málþroska (10). Mikilvægt er
því að uppgötva snemma frávik í málþroska.
Áhyggjur foreldra eru mikilvægur þáttur í því
að greining og meðferð hefjist snemma. Viðbúið
er að áhyggjur foreldra séu tjáðar með mismun-
andi hætti í ólíkum samfélögum, bæði út frá
þekkingu fólks á þroska og þroskafrávikum en
einnig út frá hefðum í tungumálinu sjálfu. Hér er
lagður grunnur að íslenskri umfjöllun um áhyggj-
ur foreldra af málþroska með því að skoða svör
þeirra við spumingu um málörðugleika hjá böm-
um á aldrinum tveggja til sjö ára með spuminga-
lista yfir atferli bama og unglinga (Child Behav-
ior Checklist, CBCL). Einnig er sjónum beint að
því hvemig áhyggjur foreldra af málþroska
bama birtast þegar þær eru færðar í orð. I því
sambandi er sérstaklega skoðað hvort greinar-
munur er gerður á máli og tali. Þá er athugað
hvaða ályktanir megi draga af niðurstöðum
spurningalistans um málörðugleika.
Efniviður og aðferðir
Kannaðar voru áhyggjur foreldra af mál-
þroska barna eins og þær birtast sem svar við
spurningu um málörðugleika á spurningalista
yfir atferli barna og unglinga. Um leið voru
skoðaðar stuttar lýsingar foreldra á birtingar-
formi málörðugleika í því skyni að átta sig bet-
ur á því hvað þeir telja áhyggjuefni þegar mál-
þroski barna þeirra á í hlut.
Skoðuð voru svör foreldra 444 íslenskra
barna á aldrinum tveggja til sjö ára þegar þeir
voru spurðir um málörðugleika. Byggt var á
faraldsfræðilegri rannsókn á geðheilsu ís-
lenskra barna og unglinga á aldrinum 2-18 ára,
þar sem spurningalistinn yfir atferli var notað-
ur. Um framkvæmd þeirrar rannsóknar, svar-
hlutfall, brottfall og helstu niðurstöður má lesa
annars staðar (11-13). Um var að ræða börn af
öllu landinu, en Reiknistofnun Háskóla Islands
annaðist val á úrtaki að undangenginni umfjöll-
un Tölvunefndar.
Spurninglistinn yfir atferli er þaulrannsakað-
ur staðlaður matslisti sent kannar þroska, hegð-
un og tilfinningar hjá börnum og unglingum
(14,15). Á listanum eiga foreldrar að merkja
við ákveðinn fjölda fullyrðinga. Málþroski er
athugaður á spurningalistanum með fullyrðing-
unni A við málörðugleika að stríða, lýsið nán-
ar. Þrír svarmöguleikar eru fyrir hendi:
0 = ekki rétt,
1 = að einhverju leyti rétt eða stundum rétt,
2 — á mjög vel við eða er oft rétt.
Þá er rúm til þess að bæta við skriflegum at-
hugasemdum eða skýringum foreldra á birting-
arfornti málörðugleika barnanna.
Gengið var út frá því að tíðni svara við ofan-
greindu atriði á spumingalistanum segi til um
fjölda þeirra foreldra sem hafa áhyggjur af mál-
þroska hjá bömum á aldrinum tveggja til sjö
ára. Athugasemdirnar sem foreldrar bættu við,
þegar þeir merktu ýmist við valmöguleika 1
eða 2 gefa síðan til kynna í hverju áhyggjur
foreldra felast helst.
Gert var ráð fyrir því að merkingar 1 og 2
kæmu oftar fyrir hjá drengjum en stúlkum, þar
sem málþroskafrávik eru algengari meðal
drengja en stúlkna. Þá var álitið áhugavert að
skoða hvernig áhyggjur foreldra tengjast aldri.
Niðurstöður faraldsfræðilegra rannsókna benda
til, að börnum á leikskólaaldri með máþroska-
vandamál fækki upp að sex ára aldri (16). Ut
frá því mætti álykta að foreldrum, sem hafa
áhyggjur af málþroska, fækki með hækkandi
aldri bamanna. Ef á hinn bóginn viðhorfið þetta
kemur er algengt, eins og klínísk reynsla bendir
til, gæti það þýtt að áhyggjur af málþroska
vöknuðu seint.
Búist var við að foreldrar mundu frekar vísa
til tals en máls í athugasemdum sínum. Árið
1987 var bent á þann vanda, að þeir sem feng-
ust þá við faraldsfræði málþroskavandamála á
engilsaxnesku menningarsvæði væru fyrst og