Læknablaðið - 15.10.1998, Blaðsíða 27

LÆKNABLAÐIÐ 1998; 84
739
lings fór hratt versnandi næstu tvo daga. Hann
missti fljótlega meðvitund og andaðist fimm
dögum eftir innlögn.
Umræða
Við innlögn hafði sjúklingur sögu um mörg
af þeim einkennum sem sjást í bráðu rugl-
ástandi (acute confusional state) svo sem skerta
athygli, minnistruflanir, talörðugleika og breyti-
legt meðvitundarástand (1). Fjöldi heilasjúk-
dóma getur valdið þessum einkennum svo sem
æxli, sýkingar og æðasjúkdómar og einnig þarf
að hafa í huga efnaskipta- og innkirtlasjúk-
dóma, eitranir og lyfjafráhvarf (1). Við líkams-
skoðun fannst greinilegur hnakkastirðleiki sem
ekki hafði verið til staðar stuttu áður, en verkir
í hnakka höfðu verið taldir stafa af slitbreyting-
um í hálsliðum. Mænuvökvarannsókn leiddi í
ljós hækkun á prótínum, lækkun á glúkósa og
tiltölulega væga aukningu á frumum. Þessi
mænuvökvamynd sést einkum við langvinna
heilahimnubólgu af ýmsum orsökum eins og
vegna sýkinga, svo sem berkla, ýmissa sveppa-
sýkinga (til dæmis cryptococcosis, histoplasm-
osis, candidiasis) og sýfílis. Aðrar orsakir geta
verið sarklíki (sarcoidosis) í miðtaugakerfi og
meinvörp í heilahimnuin (2,3). Við meinvörp í
heilahimnum er dæmigert að í mænuvökva finn-
ist á bilinu 10-100 hvít blóðkorn í míkrólítra og
eru einkirndar frumur þá jafnan í meirihluta.
Magn glúkósa er gjarnan lækkað og prótín eru
hækkuð. Einkenni langvinnrar heilahimnubólgu
eru mjög margbreytileg en þau algengustu eru
höfuðverkur, slappleiki, rugl, ógleði, uppköst
og hnakkastirðleiki. Hiti sést oftast við sýking-
ar en er sjaldan til staðar við meinvörp í heila-
himnum (2). Aðrir sjúkdómar sem valdið geta
svipuðum klínískum einkennum eru til dæmis
heila- og heilahimnubólga af völdum veira,
ígerðir í heila, æðabólgur (vasculitis) og mein-
vörp eða æxli í miðtaugakerfi (3). Grunur um
meinvörp í heilahimnum jókst verulega þegar
grunur vaknaði um lungnakrabbamein og því
var mænustunga endurtekin og mikið magn
mænuvökva eða 20 ml teknir til rannsóknar. Þá
sáust í einfaldri Papanicolaou litun fjöldi ill-
kynja kirtilmyndandi frumna (mynd 3). Dreif-
ing æxlisfrumna frá föstum illkynja æxlum til
mænuvökva var löngum talin vera fremur sjald-
gæf (4-7). Nokkrar rannsóknir benda til þess að
tíðni meinvarpa í heilahimnum fari vaxandi en
líklega tengist það að verulegu leyti lengri lifun
krabbameinssjúklinga (8). Þessi dreifing æxlis-
Fig. 3. Markedly degenerated hyperchromatic malignant cells
forming a small gland in cerebrospinal fluid. Note the signet ring
cell configuration with flattening ofthe nucleus at the periphery
within one of the cells. Amorphous debris is seen in the
background (Papanicolaou x 400).
frumna virðist vera algengust hjá sjúklingum
með kirtilkrabbamein einkum í brjóstum og
lunguin (6,7). Tíðni meinvarpa í heilahimnum
hjá konum með brjóstakrabbamein er á bilinu
1-5% (9). Einnig sjást meinvörp í heilahimnum
alloft í tengslum við smáfrumukrabbamein í
lungum, magakrabbamein og sortuæxli í húð.
Meinvörp til heilahimna eru einnig vel þekkt í
ýmsum illkynja blóðsjúkdómum (6,7). Ekki er
vitað með hvaða hætti æxlisfrumur komast inn
í mænuvökvann. Ymsar tilgátur hafa verið sett-
ar fram, svo sem að frumurnar brjóti sér leið í
gegnum æðaveggi í plexus choroideus, þær fari
í gegnum veggi lítilla bláæða í heilahimnum
eða komist undir heilahimnur við mænutauga-
rætur (7,10). Höfuðverkur er algengasta ein-
kennið hjá sjúklingum með meinvörp í heila-
himnum og er hann fyrsta einkennið hjá um
þriðjungi sjúklinga (5,8). Höfuðverkurinn er
oft mjög sár og sjaldan bundinn við eitt ákveð-
ið svæði höfuðsins. Einkenni vitrænnar skerð-
ingar eru algeng og í rannsókn á 50 sjúklingum
fundust einkenni um minnistruflanir, rugl og
tímabundið meðvitundarleysi hjá yfir 80%
sjúklinga (5). Þessi vitrænu einkenni geta verið
breytileg og versnað og batnað til skiptis (2).
Önnur algeng einkenni eru almennur slapp-
leiki, óstöðugleiki, hnakkastirðleiki og skert
meðvitund. Stundum sjást krampar bæði stað-
bundnir og dreifðir. Flestir sjúklinganna fá ein-
kenni um truflun á starfsemi heilatauga eins og
heyrnartap, suð fyrir eyrum, svima, sjóntap, tví-
sýni, andlitslömun og kyngingar- og taltruflan-
ir. Oft koma fram einkenni um skemmdir á
mænutaugarótum, svo sem verkir, máttleysi og
dofi í útlimum, verkir í baki og truflanir á starf-