Læknablaðið - 15.10.1998, Blaðsíða 17

LÆKNABLAÐIÐ 1998; 84
729
Table II. Common cancers with afamilial suhset (from ref. 14).
Chromosome
location Gene
Familial breast/ovarian 17q BRCAl
cancer 13q BRCA2
Hereditary non-polyposis 2P MSH2, MSH6, GTBP
colon cancer (HNPCC) 2q PMSl
3p MLHl
7P PMS2
Familial melanoma 9p 1NK4A
12q CDK4
krabbamein. Þó hlutfallsleg dánartíðni af völd-
um krabbameina virðist hafa lækkað lítillega
(nýgengi krabbameina hefur á þessu tímabili
hækkað meira en dánartíðnin), þá er enn langt í
land að sambærilegur árangur náist og í krans-
æðasjúkdómum. Við þetta má bæta að 1995
dóu hlutfallslega fleiri í þjóðfélaginu úr krabba-
meinum en 1981 (22,0% árið 1981, 24,5% árið
1995) en mun færri úr kransæðasjúkdómi
(30,9% árið 1981, 22,9% árið 1995) (mynd 3).
Geta skal þó vissra meðferðarsigra, eins og til
dæmis við bráða hvítblæði (ALL) hjá börnum,
Hodgkins sjúkdómi og eistnakrabbameini hjá
karlmönnum (20). Ef litið er á árangur forvarna
í hjarta- og æðasjúkdómum, eins og minnkun
reykinga, blóðþrýstings- og fitulækkandi með-
ferð, og reynt að draga lærdóm af honum, þá
má segja að þátt forvarna megi auka til muna í
baráttunni gegn krabbameini. Fram að þessu
hefur verið mikil áhersla lögð á gildi þess að
reyna að lækna greint krabbamein, hugsanlega
vegna viðhorfa í samfélaginu, en forvarnarþátt-
urinn hefur sumpart verið í skugganum. Rann-
sóknir síðustu ára á arfbundnum krabbamein-
um hafa meðal annars átt þátt í því að auka um-
ræður um mikilvægi forvarnaraðgerða.
Mikið hefur verið fjallað um niðurstöður
þeirra rannsókna sem hafa sýnt að sumar erfða-
efnisskemmdir, sem auka hættu á myndun
krabbameina, geta erfst milli kynslóða (21).
Arfbundin (inherited) krabbamein eru þó sjald-
gæfari en ættlæg (familial), þar sem samanlögð
áhrif svipaðra erfðafræðilegra- og umhverfis-
þátta veldur meiri hættu á krabbameini meðal
fjölskyldumeðlima (töflur I og II) (22). Gildi
rannsókna á arfbundnum eða ættlægum krabba-
meinum felst í að finna erfðaefnisbreytingar
sem eru algengar innan afmarkaðs hóps skyldra
einstaklinga. Hugmyndin er sú að ef þessar
breytingar skýra myndun arfbundinna/ættlægra
krabbameina, þá geti þær einnig varpað ljósi á
orsakir krabbameinsmyndunar hjá öðrum.
Það er kannski ekki tilviljun að þar sem kort-
lagning erfðaefnisskemmda er einna lengst
komin, það er varðandi brjósta-, eggjastokka-
og ristilkrabbamein, hefur umræðan um mögu-
leika fyrirbyggjandi aðgerða verið einna há-
værust. Glöggt dæmi um þetta er þegar tókst að
einangra genin BRCAl og BRCA2, en stökk-
breytingar í BRCAl geninu eru taldar auka lík-
ur á brjóstakrabbameini í konum og eggjastokka-
krabbameini en stökkbreytingar í BRCA2 gen-
inu auka hins vegar líkur á myndun brjósta-
krabbameins í konum og körlum (22). Þannig
hefur verið sýnt fram á það að einstaklingur
með sterka fjölskyldusögu um brjóstakrabba-
mein og kímlínustökkbreytingu í annað hvort
BRCAl eða BRCA2 geninu hafi yfir 80% líkur
á því að fá brjóstakrabbamein fyrir 70 ára aldur
(23) . Önnur rannsókn á Ashkenazi gyðingum í
Bandaríkjunum sýndi að líkurnar eru um 56%
(24) . Islenskir vísindamenn hafa skoðað ákveðna
kímlínustökkbreytingu í BRCA2 geninu (999-
del5) í handahófsvöldu þýði úr íslensku þjóð-
félagi og komist að því að líkurnar á myndun
brjóstakrabbameins fyrir 70 ára aldur eru tals-
vert lægri en fyrrnefndar tölur, eða um 37%
(25) . Þetta þýðir í raun að áhættan á myndun
brjóstakrabbameins fyrir 70 ára aldur sem fylg-
ir kímlínustökkbreytingum í þessum genum
virðist aukast eftir því sem fjölskyldusagan um
brjóstakrabbamein er meiri.
Islenskir vísindamenn hafa verið framarlega
á sviði rannsókna á arfbundnum og ættlægum
krabbameinum. Rannsóknir á arfbundnu og
ættlægu brjóstakrabbameini hafa verið í önd-
vegi og niðurstöður þeirra birst í merkum er-
lendum tímaritum (26-34). Sem dæmi þá hafa
sameindaerfðafræðilegar rannsóknir á íslensk-
um fjölskyldum sýnt fram á að áðumefnd
stökkbreyting í BRCA2 geninu (999del5) teng-
ist ekki aðeins myndun arfbundins brjóstakrabba-
meins í konum, heldur einnig í körlum (34).
Hvað varðar hættu á að fá ristilkrabbamein
þá hafa vissar erfðaefnisskemmdir tengst
tveimur arfbundnum og ættlægum sjúkdómum.
Familial adenomatous polyposis (FAP) er arf-
gengur sjúkdómur sem erfist með ríkjandi sam-
litningi (autosomal). Eins og nefnt hefur verið
veldur FAP mjög litlum hluta allra ristilkrabba-
meinstilfella, eða um 0,5% (35). Einstaklingur
sem erfir stökkbreytta adenomatous polyposis
coli (APC) samsætu er mjög líklegur til þess að
vera kominn með rúmlega 100 kirtilæxli í ristil
og endagörn fyrir fertugsaldurinn. Þessi ein-