Læknablaðið - 15.10.1998, Blaðsíða 31

LÆKNABLAÐIÐ 1998; 84
743
öllum aldurshópunum var 1,5:1. Við flokkun
talmeinafræðinga á athugasemdum foreldra var
oftar lýst talörðugleikum (72%) en málörðug-
leikum (18%). Talmeinafræðingamir litu at-
hugasemdir foreldra alvarlegri augum eftir því
sem börnin urðu eldri.
Alyktanir: I flestum tilvikum voru áhyggjur
foreldra taldar vísa til raunverulegra vanda-
mála að mati talmeinafræðinga. Fram komu
vísbendingar um að ekki sé gerður mikill
greinarmunur á máli og tali. Rannsaka þarf bet-
ur hvemig áhyggjur foreldra af málþroska birt-
ast og hvernig þær tengjast tali, máli eða öðrum
þroska. Slíkar upplýsingar geta verið leiðbein-
andi um hvernig á að standa að fræðslu til for-
eldra og eru líklegar til þess að skerpa reglu-
bundið eftirlit með þroska.
Inngangur
Ahyggjur foreldra af þroska barna sinna eru
oft fyrsta tilefni rannsókna. Ennfremur láta for-
eldrar gjarnan í ljós áhyggjur við reglubundið
eftirlit með þroska. Ef áhyggjur foreldra, sem
koma með börn sín til eftirlits, eru látnar jafn-
gilda mati á þroska þá hafa þær sýnt sig segja
vel fyrir um raunveruleg þroskavandamál.
Þetta á þó aðeins við, ef um er að ræða staðlaða
upplýsingasöfnun. Bandarískar rannsóknir
hafa sýnt fram á, að yfir 70% bama á leikskóla-
aldri (fjögurra ára og eldri) með raunveruleg
vandamál má finna með því að foreldrar tjá
ákveðnar áhyggjur. Sömuleiðis sagði áhyggju-
leysi foreldra réttilega fyrir um í yfir 70% til-
vika að vandamál væru ekki til staðar. Þær
áhyggjur sem líklegastar era til þess að segja
fyrir um raunveruleg vandamál varða mál-
þroska, heyrn, fínhreyfingar, hegðun (meðal
annars athygli) og almenna þroskaframvindu
(1,2).
Hefð er fyrir því að nota málþroska sem yfir-
hugtak yfir allar aldurstengdar breytingar og
framvindu í tali og máli. Tal er flutningur máls-
ins, að gera sig skiljanlegan með reglum tiltek-
ins málsamfélags um samsetningu hljóða,
framburð, áherslu og hrynjandi. Málið sjálft
stendur fyrir hugsunina sem flutt er í orðum og
alla þá málvísindalegu eiginleika sem því
fylgja. Við mat á báðum þáttum þarf að taka til-
lit til aldurs, þroska, heilsu og því umhverfi
sem viðkomandi lifir í.
SCHERING
M £ I Oaen ScherinX, 940261 VÍS 98-58. sepl. 98
TÖFLUR: G03AA10. Hvertafla innilieldur: Ethinylestradiolum INN 20 míkróg, Gestodenum INN 75 míkróg. Ábendingar: Getnaðarvöm. Frábendingar:
Þungun, alvarleg röskun á starfsemi lifrarinnar, gula eða þrálátur kláði við fyrri þungun, Dubin-Johnson heilkenni, Rotor heilkenni, æxli í lifur eða saga um æxli
í lifur, segarek, saga um segarek eða aðstæður sem valda hættu á því, t.d. truflun á blóðstorkuþáttum, hjartalokusjúkdómar og gáttatitringur, sigðfrumublóðleysi,
þekkt æxli eða saga um æxli sem kynhormónar geta haft áhrif á, t.d. krabbamein í brjósti eða legslímhúð, alvarleg sykursýki með æðabreytingum, truflanir á
fituefnaskiptum, saga um herpes,("herpes gestationis" er ákveðinn húðsjúkdómur, sem getur komið upp á meðgöngu og lýsir sér m.a. með blöðmm á húð,
brengluðum lifrarprófum o.fl., versnandi kölkun í miðeyra á meðgöngutíma, blæðingar úr leggöngum af óþekktri orsök, ofnæmi fyrir einhveiju innihaldsefna
Meloden.
Aukaverkanir: Sjaldgæfar em höfuðverkur, magakveisa, ógleði, eymsli í bijóstum, breytingar á líkamsþyngd, breytingar á kynhvöt, þunglyndi getur komið fyrir.
Hjá konum sem hafa tilhneigingu til þess, getur notkun lyfsins stundum valdið litarbreytingum í andliti (chloasma), sem aukast við sólskin. Þær konur ættu að
forðast að vera lengi í sólskini. Greint hefur verið frá einstaka tilvikum af óþoli gagnvart augnlinsum við notkun getnaðarvamataflna. Þær konur sem nota linsur
og verða fyrir breyttu þoli gagnvart þeim ættu að fara í skoðun til augnlæknis.
Varúð: Ástæður til að hætta notkun Meloden strax: Mígrenihöfuðverkur í fyrsta sinn, versnun á mígreni eða aukin tíðni óvenjulega mikils höfuðverkjar, skyndileg
tmflun á sjón eða heym eða aðrar skyntmflanir, fyrstu merki um æðasegabólgu eða segarek (t.d. óvenjulegir verkir eða þroti í fótum, stingandi verkur samfara
öndun eða hósti án nokkurrar augljósrar ástæðu), verkur og þrengsli fyrir bijósti, sex vikum fyrir fyrirhugaða skurðaðgerð og meðan á rúmlegu stendur, t.d. eftir
slys, skurðaðgerð, gula, lifrarbólga, kláði um allan líkamann, aukin flogaveikisköst, marktæk hækkun blóðþrýstings, alvarlegt þunglyndi, alvarlegir verkir í efri
hluta kviðarhols eða stækkun lifrar, þungun. Við eftirfarandi aðstæður skal ekki nota getnaðarvamatöflur nema undir ströngu eftirliti læknis. Versni einhverjar
þessara aðstæðna, getur verið ástæða til þess að hætta notkun getnaðarvamalyfsins: sykursýki eða skert sykurþol, háþrýstingur, æðahnútar, saga um bláæðabólgu,
kölkun í miðeyra, MS-sjúkdómur (multiple sclerosis), flogaveiki, porfýría, kalkstjarfí (tetany), Sydenham's chorea, skert nýmastarfsemi, saga um truflun á
blóðstorknun, offita, saga um bijóstakrabbamein í Qölskyldunni og saga um hnúta í brjóstum, saga um þunglyndi, rauðir úlfar (systemic lupus erythematosus),
vöðvahnútar í legi (uterine myoma) og mígreni.
Að því sem best er vitað er ekki hægt að útiloka samband milli notkunar hormóna til getnaðarvama og aukinnar hættu á sjúkdómum er stafa af segareki í slagæðum
og bláæðum, svo sem kransæðastífla, blóðtappi í lungum, æðasegabólga, slag eða segamyndun í sjónhimnu. Læknir skal vera á verði fyrir fyrstu merkjum um
slíka sjúkdóma. Vakni gmnur um einhvem þeirra, skal strax hætta að nota Meloden. Hætta á segastíflu í slagæðum (t.d. slagi eða kransæðastíflu) virðist aukast
enn þegar miklar reykingar, hækkandi aldur og notkun getnaðarvamataflna fer saman. Vegna þessa skal ráðleggja konum, sem em eldri en 35 ára og nota
getnaðarvamatöflur eindregið frá því að reykja. Auk þess geta tilteknir sjúkdómar, svo sem of hár blóðþrýstingur, of há blóðfita, offita og sykursýki aukið áhættuna
hjá konum sem nota getnaðarvamatöflur. Meta skal hvort æskilegt sé að nota lyfið þegar um þessa sjúkdóma er að ræða með tilliti til áhættunnar sem sjúkdómurinn
veldur og ræða það við konuna áður en hún ákveður að nota lyfið. Lýst hefur verið breytingum á þéttni þríglýseríða, kólesteróls og lípóprótína í blóði samfara
notkun getnaðarvamataflna. Getnaðarvamatöflur geta einnig valdið skertu sykurþoli. Lýst hefur verið hækkuðum blóðþrýsting hjá konum sem nota getnaðarvamatöflur.
Blóðþrýstingurinn fer venjulega aftur í eðlilegt horf eftir að hætt er að nota lyfið. Sumar konur geta orðið fyrir tíðateppu eða óreglulegum blæðingum þegar þær
hætta notkun getnaðarvamataflna, einkum þegar um slíkt var að ræða áður en notkun þeirra hófst. Greina skal konum frá þeim möguleika. í sjaldgæfum tilvikum
hefur orðið vart við góðkynja og enn sjaldnar illkynja lifraræxli sem geta leitt til einstakra tilvika af lífshættulegum innvortis blæðingum eftir notkun hormóna á
borð við þá sem em í lyfmu. Verði vart við alvarlega verki í efri hluta kviðarhols, merki um stækkun á lifur eða blæðingar í kviðarholi, skal hafa möguleika á
lifraræxli í huga við sjúkdómsgreiningu. Við fyrri rannsóknir var greint frá aukinni hættu á sjúkdómum í gallblöðru sem vom staðfestir við uppskurð, hjá þeim
konum sem notuðu estrógen og getnaðarvamatöflur. Síðari rannsóknir hafa hins vegar leitt í ljós að hættan á sjúkdómum í gallblöðm sé hverfandi lítil.
Milliverkanir: Efnasambönd sem hvetja lifrarensím svo sem barbítúröt, prímídón, hýdantóín, fenýlbútasón, rífampisín, karbamazepín og griseófúlvín geta dregið
úr verkun Meloden. Skammtastœrðir: Fyrsta taflan úr Meloden pakkningunni skal tekin fyrsta dag tíðahringsins. 1 tafla á dag næstu 21 daga en síðan er 7 daga
hlé. Pakkningar: 21 stk. x 3. Nánari upplýsingar í texti Sérlyfjaskrár. Handhafi markaðsleyfis: ScheringAG. Umboðsmaður á Islandi: Thorarensen Lyfehf.