Læknablaðið - 15.05.1999, Síða 70

452
LÆKNABLAÐIÐ 1999; 85
sem og félög heilbrigðisstarfs-
manna mótmæltu frumvarp-
inu kröftuglega á opinberum
vettvangi. Þessum mótmælum
var mætt með áliti frá laga-
nefnd skipaðri meðlimum úr
lagadeild H.í. en kostaðri af
DeCode Genetics. I 60 síðna
lögfræðiáliti er ein setning þar
sem sú spurning er sérlega
lögð fram hvort upplýsts sam-
þykkis sé krafist til að taka
þátt í söfnun heilsutengdra
upplýsinga. Málsgreinin svar-
ar raunar ekki þessari spurn-
ingu en lýkur með því að
álykta að með ópersónu-
bundnum einkennum muni
tengslin milli sjúklings og
læknis ekki truflast en víkur
sér undan að taka afstöðu til
grundvallarspurningarinnar
um upplýst samþykki. Megin-
atriði röksemdafærslunnar til
stuðnings lagasetningarinnar í
álitinu byggjast á því að það
að gera upplýsingamar óper-
sónugreinanlegar, geri kröfuna
um upplýst samþykki óþarfa.
Meginreglur í evrópsku upp-
lýsingaverndarlöggjöfinni frá
Evrópuþinginu og Evrópuráð-
inu eru skýr varðandi upplýst
samþykki manna til þátttöku í
söfnun og geymslu persónu-
upplýsinga. Það er talið nauð-
synlegt grundvallaratriði við
meðhöndlun slíkra gagna.
Þessi regla er án undantekn-
inga. Hins vegar eru undan-
tekningar að því er varðar að
greina frá slíkum upplýsing-
um þegar um er að ræða að af-
hjúpa glæpi vegna skattlagn-
ingar og þjóðaröryggis. Að-
gangur að gagnagrunni til
rannsóknar er leyfður undir
vel skilgreindum kringum-
stæðum með því skilyrði að
réttur einstaklingsins til
einkalífs sé varinn og virtur.
Alþingi Islendinga vissi að
sjálfsögðu um þessi lög og
reyndi að halda löggjöfinni
innan marka þeirra, sökum
þess að Island hefur samþykkt
þetta samevrópska samkomu-
lag. íslensku lögin gera ráð
fyrir rétti til verndunar einka-
lífsins hvað varðar það að
greina frá upplýsingum og
þau gera ráð fyrir að það geri
upplýst samþykki óþarft. I
þessu liggur grundvallarbrota-
löm laganna. Það er því aug-
ljóst að íslensku lögunum
verður vísað til dómstóla í
Evrópu og þar verður skorið
úr um það hvort þau eru innan
ramma og í samræmi við anda
laganna. Niðurstöðurnar munu
hafa úrslitaáhrif í framtíðinni
á söfnun um geymslu læknis-
fræðilegra rannsóknargagna.
Einkaleyfí á þjóðar-
gagnagrunniá
heilbrigðissviði
Þriðja meginatriðið varðandi
lögin er veiting einkaleyfis á
gagnagrunninum. Þar stendur
að „Rekstrarleyfishafa er á
leyfistíma heimil fjárhagsleg
hagnýting upplýsinga úr gagna-
grunninum". Leyfishafi mun
hafa einkarétt, sem virðist rök-
rétt frá viðskiptasjónarmiði -
leyfishafi leggur fram fjár-
magnið til að stofna gagna-
grunninn og á því rétt á að
njóta afrakstursins af fjárfest-
ingunni. Ragnheiður Haralds-
dóttir skrifstofustjóri í Heil-
brigðisráðuneytinu lét nýlega
svo ummælt að: „Hinn fyrir-
hugaði gagnagrunnur mun
ekki útiloka líftœknifyrirtœki
eða lyfjafyrirtæki frá aðgangi
að upplýsingum um íslenska
sjúklinga, einkarétturinn nœr
ekki heldur til eins fyrirtœkis til
að þróa ný lyfeða prófa ný lyf. “
En takið eftir: „Miðlœgi
gagnagrunnurinn verður í
einkaeign og rekinn af einka-
aðila, en íslensk heilbrigðis-
yfirvöld hafa aðgang að upp-
lýsingunum, ef þau fylgja
ákveðnum reglum. Aðrir vís-
indamenn munu einnig hafa
aðgang nema umfjárhagslega
hagsmuni sé að tefla “ (16).
Ljóst er af umræðum og
rökræðum við marga íslenska
vísindamenn að veruleg and-
staða er gegn einkaleyfinu í
röðum þeirra sem ekki eru
tengdir DeCode Genetics.
Skilmálar og skilyrði fyrir að-
gangi að gagnagrunninum eru
óljós og „sérreglur“ þær sem
Ragnheiður Haraldsdóttir
vitnar í eru háðar túlkun og
áhættumati sem fremur er
byggt á viðskipta- eða póli-
tískum sjónarmiðum en vís-
indalegum forsendum eða
gæðamati. Islenskir vísinda-
menn hafa af því áhyggjur að
sjúklingarnir muni í raun
„læsast“ við einkaleyfishaf-
ann (DeCode) og aðgangur að
upplýsingum um þá, þó yfir-
völd mæli með honum, verði í
orði en ekki á borði vegna
einkaleyfisskilyrðanna. Þá
getur fjármögnun til óháðra
íslenskra vísindamanna orðið
erfiðari vegna þess að menn
setja samasemmerki milli ís-
lenskra erfðarannsókna og
DeCode Genetics.
Andmæli Læknafélags
íslands
Læknafélag Islands hefur
lýst andstöðu við lögin frá
fyrstu drögum og gerir það
enn. Sjónarmið félagsins er að
það stríði gegn siðareglum
lækna að gera læknisfræðileg-
ar rannsóknir án upplýsts sam-
þykkis viðkomandi manns.
Þeir benda einnig á álit And-
ersons að réttur einstaklings-
ins til einkalífs verði í raun
ekki varinn við færslu gagn-
anna. Þegar þetta er ritað hafa
150 læknar skrifað formlega