Læknablaðið - 15.05.1999, Blaðsíða 73

LÆKNABLAÐIÐ 1999; 85
453
til Heilbrigðisráðuneytisins
og sagt að þeir muni ekki taka
þátt í myndun gagnagrunnsins
nema sjúklingarnir gefi upp-
lýst samþykki. I einkasamtöl-
um við íslenska lækna kemur
það fram að verulegur hluti
starfandi lækna muni ekki taka
þátt í myndun gagnagrunnsins
ef upplýst samþykki sjúkling-
anna er ekki fyrir hendi. Ljóst
er að án samvinnu við íslenska
lækna verður gagnagrunnur-
inn aldrei að veruleika.
Allmargir læknar, þar á
meðal fyrrverandi landlæknir,
hafa gefið í skyn að jafnvel þó
leyfi sé gefið sé ekki víst að
það uppfylli fjögur nauðsyn-
leg skilyrði um upplýst sam-
þykki. Eðli og tilgangur upp-
lýsingasöfnunarinnar sé mjög
víður og erfitt að áætla áhætt-
una fyrir einstaklingana. Því
er það að jafnvel þótt andlega
heilbrigður einstaklingur af-
hendi heilsuupplýsingar í
grunninn er vafasamt að hann
eða hún geti verið upplýst og
skilið hvað um er að ræða.
Auk þess stendur ekkert í lög-
unum um það hvort dómstólar
eða aðrar ríkisstofnanir megi
nota einstakar upplýsingar úr
grunninum.
Djörf ný veröld
Getur alþjóðlega vísinda-
samfélagið haft rétt til að gefa
sjálfstæðri þjóð ráð um innan-
ríkismál sem varða stefnu
heima fyrir í málum er varða
rannsóknir eða söfnun upplýs-
inga? Já, að sjálfsögðu, því
vísindamenn um allan heim
deila ábyrgð á því að siðfræði-
lega rétt sé staðið að rann-
sóknum og meðferð á per-
sónuupplýsingum. Akvörðun
íslensku ríkisstjórnarinnar að
fara ekki fram á upplýst sam-
þykki vegna þess að þá
mundu færri taka þátt er ósið-
leg og óviðunandi. Hún felur í
sér að ef einstaklingarnir
vissu hvað þeir væru að sam-
þykkja gerðu þeir það ekki!
Þessi löggjöf er ekki í sam-
ræmi við reglumar sem settar
voru í Nurnberg-yfirlýsing-
unni og hafa síðan verið virtar
og viðurkenndar af ríkis-
stjómum og siðanefndum um
mannréttindi beggja vegna
Atlantshafsins í síðastliðin 50
ár. Því ætti að beita ríkisstjórn
Islands ýtrasta þrýstingi til að
endurskoða löggjöfina og
hætta strax við að láta hana
ganga í gildi.
Stofnun heilsugagnagrunns
á þjóðargrundvelli er hugsan-
lega ágætis hugmynd í sjálfu
sér og það ber að hrósa íslend-
ingum fyrir það hugrekki að
láta sér detta slíkt í hug. Sið-
fræðin varðandi svona um-
deilanlegt uppátæki er flókin
og verður enn flóknari, þegar
ófyrirsjáanlegar framfarir í
líffræði og tölvuvísindum eru
teknar með í reikninginn. Það
er erfitt að gera sér í hugar-
lund hvernig gagnagrunnur-
inn verður notaður eftir 20 ár
(ef hann verður þá yfirleitt
nothæfur). En ef íslendingar
skyldu ákveða að ganga inn í
þessa djörfu nýju veröld verða
þeir að fullvissa vísindasam-
félagið um að frumvarpið sé í
samræmi við alþjóðlega við-
urkennda staðla um læknis-
fræðilegar vísindarannsóknir,
I núverandi mynd er íslenska
löggjöfin óásættanleg fyrst og
fremst vegna þess að í hana
vantar ákvæði um upplýst
samþykki einstaklinganna. Þó
að í löggjöfinni séu aðrir mjög
umdeilanlegir þættir (svo sem
einkaleyfið á upplýsingunum)
þá mun athyglin sem beinist
að réttindum einstaklinga
varðandi læknisfræðirann-
sóknir á mönnum koma lög-
gjöfinni inn í vísindalega um-
ræðu.
Alþjóðlegt mikilvægi
Umræðan um löggjöfina á
Islandi höfðar beint til lækna
og vísindamanna sem rann-
saka sjúkdóma í mönnum
vegna þess að hún höfðar til
ábyrgðar okkar varðandi lækn-
isfræði, siðfræði og vísindi.
Sem læknar öxlum við oft þá
ábyrgð á að fá einstaklinga til
að taka þátt í rannsóknum og
skýra út fyrir þeim tilgang
rannsóknanna. Oft eru þetta
sjúklingar sem eru háðir okk-
ur um læknishjálp og fallast á
að taka þátt í rannsókn vegna
trausts á okkur. Auk þess er-
um við ábyrg gagnvart sið-
fræðinefndum um að afla upp-
lýsts samþykkis og gæta þess
að réttindi, heilbrigði og ör-
yggi þeirra sem við erum að
rannsaka sé tryggt. Loks erum
við sem vísindamenn ábyrgir
gagnvart þeim sem kosta
rannsóknina, opinberum eða
einkaaðilum um að skila ár-
angri og stuðla að framgangi
vísinda.
Heimilislæknar (primary
physicians) og klínískir erfða-
fræðingar eru í lykilhlutverk-
um við gerð á vel heppnuðum
klínískum rannsóknum, jafn-
vel þó þeir taki ekki virkan þátt
í rannsókninni sjálfri. Þeirra
hlutverk er oft að greina sjúk-
linga með einhvern ákveðinn
sjúkdóm. I tengslum við hefð-
bundna læknisvitjun biðja þeir
sjúklinginn og fjölskyldu hans
að taka þátt í rannsókn sem fé-
lagar þeirra, tengdir háskóla
eða rannsóknarstofnun eru að
hefja. Sjúklingurinn treystir
lækninum og fellst á að taka
þátt í rannsókninni. Jafnvel þó
rannsóknaraðilinn hafi fengið
opinbert samþykki, er líklegast
að læknir viðkomandi sjúk-