Læknablaðið - 15.05.1999, Blaðsíða 66

448
LÆKNABLAÐIÐ 1999; 85
í tölulegan eða tölvutækan
kóða. Þannig er stungið upp á
mjög víðtækri gagnasöfnun.
Gögnin eiga að verða til og
verður safnað þar sem sam-
skipti milli sjúklinga og heil-
brigðisstarfsmanna fara fram
en síðan afhent vörslumönn-
um gagnagrunnsins.
Annar meginþáttur löggjaf-
arinnar er vemdun réttinda
einstaklingsins. Gert er ráð
fyrir að það verði gert á
tvennan hátt og lögin segja: 1)
„Persónuauðkenni skulu dul-
kóðuð í eina átt, þ.e. með dul-
kóðun sem ekki er hœgt að
rekja til haka með greiningar-
lykli.“ og 2) „Sjúklingur getur
hvenœr sem er óskað eftir því
að upplýsingar um liann verði
ekki fluttar í gagnagrunn á
heilbrigðissviði. “ Löggjafinn
og aðstandendur gagna-
grunnsins hafa lofað að
tryggja að einstaklingum
verði haldið ópersónugreinan-
legum og réttur einstaklings-
ins til friðhelgi varðveittur.
Þessi rök eru notuð til losna
við að afla upplýsts samþykk-
is viðkomandi. í greinargerð
með frumvarpinu stendur:
„I fyrsta lagi er hœgt að
gera gagnagrunn með per-
sónugreindum eða persónu-
greinanlegum upplýsingum
sem skráðar yrðu í gagna-
grunninn aðfengnu samþykki
allra viðkomandi einstak-
linga. Kostir þess eru að auð-
velt er að rekja upplýsingar til
einstaklinga ef á þarf að
halda vegna heilsu þeirra eða
aföðrum ástœðum. Okostirnir
eru að hugsanlega yrði þátt-
taka minni, þannig að minni
not yrðu af gagnagrunninum.
Ljóst er að það mundi kosta
mikla fyrirhöfn, tíma og fjár-
magn að afla samþykkis allra
viðkomandi við eins viða-
mikla upplýsingasöfnun og
hér er um að rœða. Því fjár-
magni mœtti annars verja til
að tryggja persónuvernd og
byggja upp hina dreifðu
grunna. “
Þriðji meginþátturinn er að
veita einkafyrirtæki sérleyfi
til að hagnýta gagnagrunninn.
Skilmálum leyfisins er lýst í
frumvarpinu. Þar segir að
einkafyrirtæki muni bera
kostnaðinn af að stofnsetja og
reka gagnagrunninn, en það
muni þar með hafa rétt til að
njóta ávaxtanna af vinnu sinni
og fjárfestingu.
DeCode Genetics
DeCode Genetics ehf. var
stofnað til að leita að mein-
genum hjá íslensku þjóðinni.
Félagið hefur tvíþætta megin
vísindastefnu: 1) Að stofna til
samstarfs við íslenska vís-
indamenn sem eru að rann-
saka sjúkdóma, safna sýnum
og vinna að hefðbundnum
erfðarannsóknum til að finna
tengsl og tengslaójafnvægi,
sem síðan yrði fylgt eftir með
klónun gena eftir stöðu þeirra
á litningi eða rannsókn á
svæðisbundnum genum tii að
finna stökkbreytingar. 2) Að
stofna miðlægan þjóðar-
heilsugagnagrunn sem fæli í
sér kóðanlegar eða tölulegar
heilbrigðisupplýsingar sem
hægt væri að keyra saman við
ættartölur og líffræðilegar
upplýsingar (arfgerðir) til
erfðafræðilegra rannsókna.
Á margan hátt er DeCode
Genetics aðeins venjulegt líf-
tæknifyrirtæki sem stofnað
hefur til samvinnu við fræði-
menn. Mælt er með samvinnu
milli háskólastofnana og
einkaframtaks og slík sam-
vinna talin eftirsóknarverð af
báðum aðilum. Samvinnan
milli DeCode og vísinda-
manna sem starfa við háskóla-
stofnanir er svipuð og annars
staðar en þó með einni undan-
tekningu. Sumir samningar
milli íslenskra vísindamanna
og DeCode (til dæmis það að
safna fjölskyldum úr gögnum
háskólaspítala til erfðarann-
sókna hjá DeCode) hafa úti-
lokað sjálfa háskólastofnun-
ina þar sem vinnan við skrán-
ingu og klínískt mat fer fram.
Ekki hefur verið tekið tillit til
fræðilegra og viðskiptalegra
hagsmuna Háskóla Islands en
við hann starfa flestir vísinda-
mennirnir meira eða minna.
Þetta er alvarlegt vandamál
hjá flestum háskólastofnun-
um. H.í. hefur látið í ljós
áhuga á að stofna til samvinnu
við einkafyrirtæki en samt
hafa margir vísindamenn
kvartað yfir því í einkaviðtöl-
um að H.í. hafi ekki getað út-
vegað næga viðskipta- og
lagaþekkingu og þeir hafi
neyðst til að leita lagaráðgjaf-
ar upp á eigin spýtur.
Hinn þátturinn í vísinda-
stefnu DeCode, að stofna
þjóðarheilsugagnagrunn og
nota hann til vísindalegra lækn-
ingarannsókna, er einstakt
framtak. Gagnsemi slíks
gagnagrunns kemur fram þeg-
ar hann verður nógu stór til að
hægt verður að þekkja úr hon-
um hóp einstaklinga á töluleg-
um grunni. Ur gagnagrunnin-
um væri þá hægt að finna hóp
einstaklinga með sameigin-
legan forföður og gera erfða-
fræðilega rannsókn til að
finna sameiginlega setröð
(haplotype) sem gæti borið
gen tengt sjúkdómi sem verið
væri að rannsaka.
Umræðan
Formælendur lagasmíðar-
innar leggja áherslu á mögu-
lega gagnsemi grunnsins við
læknisfræðilegar rannsóknir.