Læknablaðið : fylgirit - 15.12.1996, Side 90

90
LÆKNABLAÐIÐ 1996; 82/FYLGIRIT 34
Markmið verkefnisins er að varpa ljósi á lífsfer-
il og smitleiðir þessa sníkjudýrs í hafinu við ísland
og rannsaka nánar sýkingar í þorskfiskum.
Leitað var að fullorðinsstigi ögðunnar í melt-
ingarvegi 34 skötusela sem veiddir voru á út-
breiðslusvæði skötusels suður af landinu árið
1995. Leitað var að hjúplirfum í heilabúi og í
taugum í uggum í 90 ýsum sem veiddar voru á
nokkrum svæðum suður og vestur af landinu sum-
arið 1996.
Fullorðinsstig P. gracilescens fannst í 33 af 34
skötuselum (97% sýkingartíðni). Fjöldi agða í
hverjum fiski var á bilinu 1-14.400 og meðalfjöldi
1.475 ögður. Heildarsýkingartíðni hjúplirfa í ýsu
var há, eða 83%, en var mismunandi eftir svæð-
um. Meðalfjöldi lirfa var sem hér segir: í heila 35
(dreifing 0-200), í bakugga 75 (0-600), í raufar-
ugga fimm (0-40) og í sporðugga 210 (0-1.440) í
hverjum sýktum fiski. Sýkingar voru einnig oft
áberandi á styrtlusvæðinu. Miklar sýkingar hjúp-
lirfa i uggum og í styrtlu ýsu vekja athygli en
erlendis hefur aðeins í undantekningartilvikum
verið greint frá sýkingum í uggum þorskfiska.
Fundur ögðunnar P. gracilescens í fiskum hér
við land eykur þekkt útbreiðslusvæði tegundar-
innar. Há sýkingartíðni í fiskum, bæði í lokahýsli
(skötusel) og í þorskfiskum (ýsu) sýnir að smitun-
in verður í hafinu við landið. Áframhaldandi
rannsóknir munu meðal annars beinast að því að
finna fyrsta millihýsil ögðunnar hér við land.
V-61. Sníkjuormar (ögður) í meltingar-
vegi nokkurra máfategunda á íslandi
Matthías Eydal*, Brynja Gunnlaugsdóttir*, Drop-
laug Ólafsdóttir**
Frá *Tilraunastöð HÍ í meinafrœði að Keldum,
**Hafrannsóknastofnun
Máfar (Laridae) eru hýslar margra ormateg-
unda, þar á meðal lokahýslar agða (Digenea) sem
hafa ýmsa hryggleysingja og fiska í sjó og vötnum
sem millihýsla. Lítið er vitað um orma í máfum
hér á landi.
Markmið þessa verkefnis er að kanna hvaða
ormategundir finnast í meltingarvegi máfa hér á
landi. Á árunum 1993-1994 var safnað innyflum
úr bjartmáfum (Larus glaucoides), hvítmáfum
(L. hyperboreus), silfurmáfum (L. argentatus),
sflamáfum (L. fuscus) og svartbökum (L. mar-
inus), samtals úr 56 fuglum. Ormar í meltingar-
vegi fuglanna eru taldir og greindir til tegunda.
Hér verður greint frá niðurstöðum er varða
ögðusýkingar í máfunum, en úrvinnslu á öðrum
flokkum orma er ekki lokið. Ein eða fleiri ögðu-
tegundir fundust í 42 (75%) máfanna. Crypt-
ocotyle lingua fannst í öllum máfategundunum, í
71% svartbaka, 67% silfurmáfa, 47% sílamáfa,
35% livítmáfa og í 33% bjartmáfa. Fjöldi C. ling-
ua agða í hverjum fugli var á bilinu 1-163. Micro-
phallus sp. fannst í öllum máfategundunum, í
100% silfurmáfa, 76% hvítmáfa, 64% svartbaka,
33% bjartmáfa og í 11% sflamáfa og var fjöldi
agða á bilinu 1-2370. Himasthla elongata fannst
einungis í silfurmáfum (100% tíðni) og hvítmáfum
(79%) og var fjöldi orma á bilinu 1-170. Að auki
fundust í sflamáfum þrjár ögðutegundir sem ekki
var unnt að tegundagreina nákvæmlega, þar á
meðal blóðagða (Schistosomatidae) af ættkvísl-
inni Ornithobilharzia.
Ögðutegundirnar höfðu ekki verið skráðar
fyrr í fuglum hér við land. Lífsferlar þeirra inni-
halda allir millihýsla (hryggleysingja og fiska) úr
fjöru eða grunnsævi. Munur á tíðni ögðusýkinga
milli máfategunda er sennilega vegna mismun-
andi fæðuvals fuglanna. Vitneskja um tilvist
ögðutegunda í fuglum hér við land getur stutt
greiningu lirfa í hryggleysingjum og fiskum þar
sem greiningareinkenni eru óljósari.
V-62. Katta- og hundasníkjudýrasmit í
sandkössum barna í Reykjavík og Kópa-
vogi
Karl Skírnisson, Heiðdís Smáradóttir
Frá Tilraunastöð HÍ í meinafrœði að Keldum
Nýlegar rannsóknir á sníkjudýrum íslenskra
katta og hunda hafa leitt í ljós að í þeim eru fjórar
eða fimm tegundir sníkjudýra sem jafnframt geta
lifað í mönnum. Þær eru bogfrymillinn Toxo-
plasma gondii en kynæxlun hans fer fram í kött-
um, Cryptosporidium parvum sem getur sýkt
bæði hunda og ketti, kattaspóluormurinn Tox-
ocara cati sem lifir í köttum og hundaspóluormur-
inn T. canis sem lifir í hundum. Ekki er útilokað
að svipudýrið Giardia sp., sem nýlega fannst í
köttum hér á landi, geti einnig fjölgað sér í mönn-
um.
Kettir hafa þá náttúru að grafa úr sér skítinn.
Þegar frost er í jörðu sækja þeir einkum í að grafa
skítinn í sandkassa sem ætlaðir eru börnum að
leik. Haustið 1995 var leitað að ummerkjum um
katta- og hundasníkjudýr í 32 sandkössum í
Reykjavík og Kópavogi. Sandsýni (30 ml) voru
tekin úr hverjum fermetra hvers sandkassa, alls
411 sýni. Jafnframt var leitað að skít á yfirborði
sandkassanna og með því að sigta 5 lítra af sandi
úr hverjum fermetra.
Egg kattaspóluorms fundust í þremur sand-
kössum (9%), egg spóluormsins Toxascaris leon-
ina (sem ekki getur lifað í mönnum) fundust í