Læknablaðið : fylgirit - 15.12.1996, Qupperneq 92

92
LÆKNABLAÐIÐ 1996; 82/FYLGIRIT 34
V-65. Ytri sníkjudýr sauðfjár á íslandi
Sigurður H. Richter*, Matthías Eydal*, Sigurður
Sigurðarson**
Frá *Tilraunastöð HÍ í meinafrœði að Keldum,
**rannsóknum dýrasjúkdóma að Keldum
Fjórar tegundir sérhæfðra ytri sníkjudýra sauð-
fjár hafa fundist á Islandi. Pær eru fellilús (Bo-
vicola (Damalinia) ovis), færilús (Melophagus ov-
inus), fjárkláðamaur (Psoroptes ovis) og fóta-
kláðamaur (Chorioptes ovis). Fjárkláðamaurinn
veldur mestu tjóni.
Fyrstu jtekktar heimildir sem benda til óværu á
sauðfé á Islandi eru lýsingar á skæðum sjúkdóms-
faraldri sem kom upp í sauðfé árið 1762 og breidd-
ist út víða um land. Talið hefur verið að hann hafi
verið af völdum fjárkláðamaura sem hafi komið
með innfluttu sauðfé. Faraldurinn stóð í um 20 ár.
Efasemdir hafa þó komið fram um hvort hann
hafi verið af mauravöldum og ekki er heldur úti-
lokað að maurarnir hafi verið fyrir í landinu. Af
lýsingum virðist að þá þegar hafi verið í landinu
fellilús og færilús.
Arið 1856 kom upp „seinni fjárkláðinn“ sem
var greinilega af völdum fjárkláðamaura, hugsan-
lega fluttum inn með erlendu sauðfé. Sá faraldur
stóð einnig í um 20 ár og hafa maurarnir æ síðan
verið í landinu.
Árið 1897 var fótakláðamaurinn fyrst greindur
frá fjárkláðamaurnum hér á landi.
í fyrri faraldrinum var einkum beitt takmörkun
fjárflutninga og niðurskurði gegn sjúkdómnum en
í seinni faraldrinum var farið að beita böðun í
mauradrepandi efnum í stað niðurskurðar sem
smám saman var hætt. Frá 1914 og þar til á síðari
árum hefur árleg böðun verið lögbundin og síð-
astliðna hálfa öld hefur íslandi verið skipt í varn-
arhólf vegna smitsjúkdóma og fjárflutningur milli
þeirra verið mjög takmarkaður. Tjóni hefur
þannig verið haldið í skefjum.
Samantekt síðustu 20 ára á sýnum, sem send
hafa verið að Keldum til rannsókna á ytri sníkju-
dýrum, bendir til þess að enn séu fjárkláðamaurar
í að minnsta kosti fjórum varnarhólfum norðvest-
anlands, fótakláðamaurar finnist víða, fellilýs
finnist á afmörkuðu svæði á Austurlandi en færi-
lúsum hafi verið útrýmt.
V-66. Salmonella hópsýking á Ríkisspít-
ulunum 1996
Karl G. Kristinsson*,**, Hjördís Harðardóttir*,
Valgerður Hildibrandsdóttir***, Kristján Högna-
son****, Sigríður Antonsdóttir**, Inga Teitsdótt-
Frá *sýklafrœðideild, **sýkingavarnanefnd og
***eldhúsi Landspítalans, ****Heilbrigðiseftirliti
Reykjavíkur
Salmonella er ein algengasta orsök iðrasýkinga
og getur valdið stórum hópsýkingum. Slíkar sýk-
ingar hafa komið fyrir á sjúkrahúsum erlendis, en
hefur ekki verið lýst á íslenskum sjúkrastofnun-
um. í febrúar 1996 sýktust að minnsta kosti 124
einstaklingar af völdum S. enteritidis (phage type
4) þar af langflestir á Ríkisspítulunum.
Fyrsta sýkingin var greind 27.02.96. Fljótlega
varð ljóst að um stóra hópsýkingu var að ræða.
Aðgerðir byggðust á því að finna alla mögulega
sýkta einstaklinga og komast að því hvers þeir
höfðu neytt dagana áður en einkenni komu fyrst
fram. Spurningalisti var jafnframt sendur til
þeirra er greindust. Grunur beindist fljótt að
rjómabollum sem voru á boðstólnum 19.02 og
20.02. Það var staðfest 08.03 með ræktun á Sal-
monella úr því bakaríi sem framleiddi bollurnar
(úr hrærivél).
Af þeim 124 sem greindust voru 32 sjúklingar,
40 starfsmenn, 27 börn á leikskólum starfsmanna
og 25 utan Ríkisspítalanna. Meðalaldur var 37 ár
(sjúklingar 57 ár) og meðgöngutími var að meðal-
tali sex dagar (1-13). Sýkingin var meðvirkandi
þáttur í andláti þriggja sjúklinga. Svör við spurn-
ingalistum bárust frá 111 (90%) og af þeim hafði
35 (31%) verið gefið sýklalyf. Veikindin vöruðu
að jafnaði í 12 daga (0-82) og vinnuforföll í 12
daga (0-54+). Af þeim sem ekki lágu inni á
sjúkrahúsi, voru 13 (14%) lagðir inn.
Samstillt átak rannsóknaraðila og góð skráning
um matarneyslu sjúklinganna auðveldaði rann-
sókn hópsýkingarinnar. Meðgöngutímisýkingar-
innar var óvenjulega langur. Sýkingin olli um-
talsverðum veikindum og álagi á starfsfólk eld-
húss og sýklafræðideildar. Enn er óvíst hvernig
bakterían barst inn í bakaríið.
V-67. Dreifíng Enterobacteriaceae um
sjúkrahús rakin til mengaðrar mjúk-
sápu
Sigríður Antonsdóttir, Inga Teitsdóttir, Karl G.
Kristinsson
Frá sýkingavarnanefnd Landspítalans
Handþvottur er mikilvægasta aðferðin til að
hindra útbreiðslu spítalasýkinga. Sápustykki geta
mengast af bakteríum og því er venjulega notuð
mjúksápa á sjúkrastofnunum. Árið 1993 var í
sparnaðarskyni ákveðið að kaupa mjúksápu í 20
lítra brúsum og dæla úr þeim í minni brúsa fyrir
einstakar deildir Ríkisspítalanna.
Ræktun Serratia liquefaciens (með sama næm-
is- og hvarfamynstur) frá þremur sjúklingum á