Sagnir - 01.04.1989, Page 47

Upplýsing gegn hjátrú
Kom einnig til tals, hvort slíkar
frjettir gætu verið sannar, og ef
sannar væru, hvort þær gætu haft
nokkrar eðlilegar orsakir, eður
væru furðuverk, sem boðuðu
eitthvað sjerlegt, helzt óhappa
viðburði. Jeg sagði þeim mína
meiningu, að ei væri að fortaka
að eitt og annað þessháttar væri
satt, og líklegra að fátt af því væri
með öllu uppdiktað, en optast
væri það ýkt. Það bezta ráð væri
... að gæta nákvæmlega að öllum
atvikum, einkum vara sig við
hræðslu, sem blindar hugskotið
en ruglar allri athygli, og alltíð
láta þá hugsan vera hjá sjer fyrsta,
Tilvísanir
• Magnús Stephensen: „Úr eftirmælum
18. aldar." Upplýsing og saga. Sýnis-
bók sagnarítunar íslendinga á upp-
lýsingaröld, Rv. 1982, 101.
2 Oddur Einarsson: íslandslýsing, Rv.
1971,44-45.
3 Eggert Ólafsson: Ferðabók Eggerts
O/afssonar og Bjarna Pálssonar um
ferðirþeirra á íslandi árin 1752-1757
I, Rv. 1943, 343.
4 Eggert Ólafsson: Ferðabók... II, 180.
5 Sveinn Pálsson: Ferðabók Sueins
Pálssonar. Dagbœkur og ritgerðir
1791-1797, Rv. 1945, 94.
6 Hannes Finnsson: Mannfækkun af
hallœrum, Rv. 1970, 113.
I Hannes Finnsson: Formáli sem dr.
Hannes byskup skrifaði 1794, þegar
hann gaf út Kvölduökurnar.... Kbh.
1853, 16.
8 Loftur Guttormsson: „Bókmenning á
upplýsingaröld. Upplýsingin í stríði
við alþýðumenningu." Gefið og
Þegið. Afmœlisrit til heiðurs Brodda
Jóhannessyni sjötugum, Rv. 1987,
248.
9 Loftur Guttormsson: „Bókmenning á
upplýsingaröld", 255.
'0 Jón Espólín: íslands Árbækur í
sögu-formi II, Kbh. 1821, (Ijóspr.),
Rv. 1943, 126.
11 Jón Espólín: íslands Árbœkur... V,
62.
12 Jón Espólín: íslands Árbœkur... VII,
48.
'3 Jón Espólín: íslands Árbœkur... VII,
98-99.
14 Eggert Ólafsson: Ferðabók... I; 325.
15 Eggert Ólafsson: Ferðabók... I, 329.
16 Eggert Ólafsson: Ferðabók... I, 324.
17 Eggert Ólafsson: Ferðabók... I, 334.
að hvað, sem við ber, sje náttúr-
legt, því hversu fátt er það í nátt-
úrunni, sem vjer þekkjum og
skiljum?67
Hann sagði að rauður þari gæti villt
um fyrir mönnum. Eins geti vatn
sýnst rautt, ef rautt aftanskin glóir á
það á vissan máta.68
í annál Benedikts prests Péturs-
sonar segir að árið 1702 hafi maðki
rignt fyrir austan sem fyrr. Ekki trúði
Hannes Finnsson þessu bókstaflega
en sagði að maðkurinn klektist út í
sendnum jarðvegi eða á harðvelli
„og gefur sig mest upp og í ljós í
regnviðrum, svo óaðgætnir meina
18 Eggert Olafsson: Ferðabók... I, 343.
19 Eggert Ólafsson: Ferðabók... I, 343.
20 Eggert Ólafsson: Ferðabók... I, 334-
335.
21 Eggert Ólafsson: Ferðabók... I, 302.
22 Eggert Ólafsson: Ferðabók... 1, 334.
23 Sveinn Pálsson: Ferðabók..., 112.
24 Eggert Ólafsson: Ferðabók... I, 333-
334.
25 Hannes Finnsson: Kuölduökurnar
1794 II, 2. útg., Rv. 1848, 158.
26 Magnús Stephensen: „Úr eftirmælum
18. aldar", 101-102.
27 Hannes Finnsson: Kuölduökurnar
1794 I, 2. útg., Rv. 1848, 82-83.
28 Jón Espólín: íslands Árbækur... VI,
39.
29 Jón Espólín: íslands Árbækur... VI,
54.
30 Jón Espólín: íslands Árbœkur... I,
121, og VII, 83.
31 Jón Espólín: íslands Árbœkur... V,
79.
32 Hannes Finnsson: Kuölduökurnar
1794 I, 82.
33 Hannes Finnsson: Kuölduökurnar
1794 II, 44.
34 Jón Espólín: íslands Árbœkur... VII,
37.
35 Eggert Ólafsson: Ferðabók... II, 215.
36 Sveinn Pálsson: Ferðabók..., 183-
184.
37 Sveinn Pálsson: Ferðabók..., 58.
38 Sveinn Pálsson: Ferðabók..., 55.
39 Sveinn Pálsson: Ferðabók..., 153.
40 Jón Espólín: íslands Árbœkur... VI,
48.
41 Hannes Finnsson: Kuölduökurnar
1794 1, 74—45.
42 Eggert Ólafsson: Ferðabók... I, 131.
honum hafi niður úr lopti rignt."69
„En hvaðan skyldu nú öll þessi
kynstur silungs koma í þessi [Fiski-
vötnj og önnur stöðuvötn landsins."
Þannig spurði Sveinn Pálsson en
hafði ekki svar á reiðum höndum.
Munnmæli herma að fiskurinn hafi
komist í vötnin frá undirdjúpunum
um uppgönguop eða göt á botni
vatnanna. í hverju vatni á fiskurinn
að hafa sín einkenni allt eftir gerð
og lögun uppgönguopsins. „En ætli
það eigi ekki öllu heldur rót sína að
rekja til mismunar á átu, botnlagi
o.s.frv.?"70 Hann kýs að spyrja nátt-
úrufræðina orsaka fremur en að trúa
munnmælum sem nýju neti.
43 Eggert Ólafsson: Ferðabók... I, 335.
44 Jón Espólín: íslands Árbœkur... III,
56.
45 Jón Espólín: íslands Árbækur... VII,
47.
46 Eggert Ólafsson: Ferðabók... I, 168.
47 Eggert Ólafsson: Ferðabók... I, 334.
48 Jón Espólín: íslandsÁrbækur... I, 89.
49 Hannes Finnsson: Mannfœkkun af
hallærum, 130.
50 Eggert Ólafsson: Ferðabók... II, 128.
51 Eggert Ólafsson: Ferðabók... II, 130-
131.
52 Jón Espólín: íslands Árbækur... X,
23.
53 Sveinn Pálsson: Ferðabók..., 518.
54 Sveinn Pálsson: Ferðabók..., 707.
55 Sveinn Pálsson: Ferðabók..., 708.
56 Sveinn Pálsson: Ferðabók..., 708.
57 Sveinn Pálsson: Ferðabók..., 144.
58 Eggert Ólafsson: Ferðabók.:. I, 161.
59 Eggert Ólafsson: Ferðabók... I, 49-
50.
60 Jón Espólín: íslands Árbœkur... X,
21.
61 Jón Espólín: íslands Árbœkur... X,
22.
62 Eggert Ólafsson: Ferðabók... II, 203.
63 Sveinn Pálsson: Ferðabók..., 307.
64 Eggert Ólafsson: Ferðabók... II, 166.
65 Sveinn Pálsson: Ferðabók..., 338.
66 Jón Espólín: íslands Árbœkur... VI,
92.
67 Hannes Finnsson: Kuölduökurnar
1794 I, 78.
68 Hannes Finnsson: Kuölduökurnar
' 1794 I, 79.
69 Hannes Finnsson: Mannfœkkun af
hallœrum, 76.
70 Sveinn Pálsson: Ferðabók..., 657.
SAGNIR 45