Sagnir - 01.04.1989, Síða 87

Gaddavírsgirðingar
Girðingar um, aldamót
Á árunum 1895-1900 byrjuðu ís-
lendingar að flytja inn gaddavír til
reynslu frá Danmörku, en fyrsta
gaddavírsverksmiðjan þar var reist
1895. Vírsins er þó ekki getið í hag-
skýrslum fyrr en 1901, en þá höfðu
verið girtir 552 metrar með honum.4
Aðrar girðingar hérlendis voru nær
eingöngu gerðar úr innlendu efni,
torfi og grjóti. Margir bændur hirtu
lítið um að verja túnin, nema helst á
vorin eftir að þau fóru að spretta og
þangað til búið var að heyja. Þá létu
þeir börn eða hjú vaka yfir túnum og
verja þau fyrir skepnuágangi, dag og
nótt. Þessi aðferð var mjög óhentug,
því ekki fór hjá því að einhver
troðningur ætti sér stað á túninu,
auk þess sem túngæslu varð aðeins
við komið þegar bjart var á næturnar.
Því var eina örugga túnvörnin
girðing, og með henni mátti spara
starfskraft. Líklega hefur mönnum
almennt ekki verið ljóst hversu
mikla þýðingu það hafði að verja
túnin fyrir skepnuágangi allan árs-
ins hring.
En gaddavírinn hafði ekki haft
•anga viðdvöl hér á landi, er mikið
fjaðrafok varð vegna tilveru hans.
Deilurnar fóru fram á tvennum víg-
stöðvum; í þingsölum og meðal al-
mennings í blöðum og tímaritum.
Bændablöðin, Freyr, Búnaðarritið,
Þjóðótfur og Ársrit Rœktunarsam-
bands Norðurlands birtu greinar
sem voru heldur hliðhollar gadda-
vírsgirðingum, þó vissulega megi
finna hið gagnstæða. Blöðin ísa-
fold, Ingólfur og Austri, sem ekki
voru eins hliðholl bændum, birtu
hins vegar greinar andstæðinganna.
Mikill fjöldi tímaritsgreina sýnir best
þann áhuga sem landsmenn sýndu
málinu. Og í Alþingistíðindum má
sjá að þingmenn skiptast ekki síður
en almenningur í tvo hópa.
Deilt um gaddavír
Árið 1901 flutti Búnaðarmálanefnd
Alþingis þingsályktunartillögu um
skilyrði og reglur fyrir styrkveitingar
úr landssjóði til Búnaðarfélaga.5 Þar
er ekkert minnst á gaddavírsgirðing-
ar en Ólafur Briem þingmaður Skag-
firðinga, flutti breytingartillögu þess
efnis að gaddavírsgirðingar yrðu
styrkhæfar6 og féllst Búnaðarmála-
nefndin á það.‘ Um tillögu Ólafs
spunnust miklar umræður um al-
mennt ástand landbúnaðarins, gildi
túnvarna og gaddavírsgirðinga. Sér-
staklega voru það gaddarnir á vírn-
um sem menn voru ekki á eitt sáttir
um.
Tiyggvi Gunnarsson þingmaður
Reykjavíkur, sagði að reynsla væri
komin á það í Reykjavík að girðing-
ar væru skaðlegar:
margar skepnur hafa skaðað sig á
þeim, og til bæjarfógetans hefir
komið áskorun um, að fyrirbjóða
þess konar girðingar hér í bæn-
um ...8
Andstæðingar gaddavírsins lýstu,
með sterkum lýsingarorðum, hvernig
hann myndi holrífa búpening lands-
manna á hinn hryllilegasta hátt.
Ennfremur væri hér um lélegt girð-
ingarefni að ræða, hann veitti ekkert
skjól, þyldi ekki að liggja undir fönn
og því gæti reynst nauðsynlegt að
taka hann upp á haustin. Að öllu
þessu samanlögðu væri heppilegra
að halda áfram að girða með grjóti
eins og verið hefði.
Formælendur gaddavírsins töldu
hins vegar að eftir að skepnur
hvekktust á honum, hættu þær að
leita á hann,9 gaddavírsgirðingar
væru ódýrar, fullkomin vörn og full-
girða mætti stór svæði á skömmum
tíma með lítilli vinnu.10 Þær væru
forsenda túnræktar og þar með frek-
ari framfara í landbúnaði og síðast
en ekki síst spari þær vinnukraft,
sem sé dýr og illfáanlegur.11
Lyktirnar urðu þær að gaddavírs-
girðingar voru taldar styrkhæfar úr
sjóðum búnaðarfélaga.12
Deilurnar héldu samt áfram á
svipuðum nótum til 1903 en þá
fluttu þrír þingmenn í efri deild,
Guðjón Guðlaugsson þingmaður
Strandasýslu, Guttormur Vigfússon
þingmaður Suður-Múlasýslu og Jón
Jakobsson þingmaður Húnavatns-
sýslu, frumvarp til laga um túngirð-
ingar, og við það fengu umræðurnar
byr undir báða vængi. í frumvarpinu
er gert ráð fyrir að landssjóður fái
heimild fyrir allt að 500.000 króna
láni til að kaupa túngirðingarefni og
síðan láni hann % af verði girðingar-
efnis á jörðum einstakra manna og
stofnana en greiði allan kostnað á
landssjóðs- og kirkjujörðum.13 Mark-
miðið með frumvarpinu var að girða
tún allra jarðeigenda og ábúenda,
sem það vildu, á árunum 1906-1908.
Tímatakmörkin voru hugsuð sem
trygging á þann hátt að landssjóður
tæki efnið af þeim sem ekki upp-
af þuí sem gaddauírsgirðingum var fundið til foráttu var að þær gœtu reynst hoettulegar ú
veturnar í miklu fannfergi, því þá sjái skepnur girðingarnar ekki og festist í þeim.
SAGNIR 85