Sagnir - 01.04.1989, Page 90

Hulda Sigurborg Sigtrygsdóttir
hægt að koma upp fullnægjandi
girðingum úr því efnismagni sem
þeir tiltóku á skýrslunum.24 Þessi
misbrestur bendir til að ýmsir skoð-
unarmenn hafi ekki verið vandanum
vaxnir. Afleiðingin varð sú að færri
fengu girðingarlán á þeim kjörum
sem lögin gerðu ráð fyrir eða 51 á
öllu landinu sem skiptist þannig: 11
í Suðuramti, 27 í Vesturamti, 11 í
Norðuramti og 2 í Austuramti og
1905 höfðu aðeins verið lánaðar
7200 krónur af hinni upphaflegu
upphæð.25 Ef til vill hefur eitthvað
dregið út áhuga bænda að þurfa að
greiða ]A hluta efnisins fyrirfram.
Sú staðreynd að færri höfðu orðið
til að notfæra sér lánakjör lands-
sjóðs lá fyrir þinginu 1905 og var
vitaskuld vatn á myllu andstæðing-
anna og hefur vafalaust átt sinn þátt
í því að þar var ákveðið að fresta
framkvæmd laganna um tvö ár26 og
aftur 1907 um eitt ár í viðbót,27 þrátt
fyrir að nefnd, sem skipuð var að
undirlagi Guðjóns Guðmundssonar,
legði til að lögin frá 1903 yrðu fram-
lengd um eitt ár, til 1909.28 Það var
þó bót í máli að á þessum þremur
árum sem lögunum frá 1903 var
frestað, hélt landsstjórnin áfram að
panta girðingarefni fyrir sýslu-, sveit-
ar- og búnaðarfélög og samvinnu-
kaupfélög. Bændur gátu girt án þess
að taka til þess lán og það virðast
bændur í Norður- og Suðuramti
hafa gert ef borin eru saman lánveit-
ingar til þeirra og stöplaritin. Ef til
vill hefur áhugi bænda á þessum
svæðum verið meiri því þar er þétt-
býlla en í Vestur- og Austuramti og
meiri ágangur af völdum búfjár. Því
er óhætt að segja að þótt minna yrði
úr lánveitingum úr landssjóði en ráð
hafði verið fyrir gert, hafði mikið
áunnist í sambandi við innflutning
vírsins.
Þessa viðhorfsbreytingu til gadda-
vírsins má sjá í þingumræðum
1909, því ekki verður séð að ágrein-
ingur hafi verið um að setja bæri ný
gaddavírslög í stað laganna frá
1903, sem runnu út í árslok 1908,
eða að ágreiningur hafi verið um að
girðingarframkvæmdir skyldu styrkt-
ar með opinberu fé. í nýju lögunum
er ekki tilgreind hvaða upphæð
verði veitt úr landssjóði til girðingar-
framkvæmda heldur eiga menn að
gera áætlun yfir kostnað og sækja
um lán. Fleiri breytingar er að finna,
enda var nú komin nokkur reynsla á
lögin frá 1903. Til dæmis er eftirlit
með viðhaldi girðinga ekki lengur
í höndum hreppstjóra heldur eig-
enda og þeir ákveða nú hvar girð-
ingin eigi að standa og hversu löng
hún verði, í stað skoðunarmanna á
vegum sýslunefnda áður. Ef til vill
hefur ekki þótt lengur þörf á jafn-
mikilli stýringu og fyrst, þar sem
gaddavírinn hafði unnið sér fastan
sess.
Það nýmæli er hins vegar tekið
upp að sýslunefndir og sveitarstjórn-
ir geti gert bindandi samþykktir um
girðingar og miðist það einkum við
samgirðingar, en það voru þær girð-
ingar sem skiptu túnum ef ábúend-
ur voru fleiri en einn en ekki var
minnst á hvernig kostnaðurinn ætti
að skiptast.29 Þessu var breytt 191330
á þann veg að kostnaðurinn vegna
samgirðinga skiptist milli landeig-
enda eftir notagildi hvers um sig, að
mati sýslunefnda, en þó gat sá sem
girti aldrei átt rétt á frekari endur-
greiðslu en sem svaraði helmingi
girðingarkostnaðarins. Ákvæði um
samgirðingar var víkkað út og náði
nú til girðinga á landamerkjum og
nú var hægt að skylda nágrannann
til að girða á móti. Líklega hefur
ekki verið vanþörf á því vegna þess
að eitthvað var um að nágrannar
neituðu að taka þátt í girðingar-
kostnaði. Frumvarpið 1913 varð að
lögum án mikilla umræðna, en
þingmenn voru nú almennt sam-
mála um að gaddavírsgirðingar
væru hið mesta þarfaþing, sem sýn-
ir að gaddavírinn var viðurkenndur
sem framtíðargirðingarefni. Þessi
lög voru lengi í gildi eða allt til árs-
ins 1952.31
Sam tals reistar qaddavírsgirSingar 1901-1912
Suöuramt 647.842 m.
Vesturamt 274.422 m.
Nor&uramt 671.041 m.
Austuramt 110.581 m.
Án& Ari& AriS Ári& Ári& Ári& Ári& Ári& Ariö Ariö Ari& Ariö
I Su&urarnt
Íl Vesturamt
Q’ Nor&uramt
□ Austuramt
G Samtals
1901 1902 1903 1904 1905 1906 1907 1908 1909 1910 1911 1912
Á slöplarilinu sésl að bændur í Norður- og Suðuramli haía girl meira en bændur í Veslur- og Auslurarnli. Áslœðan er liklega sú að þétlbýlla uar
í Norður- og Suðuramti og þar af leiðandi meiri ágangur af uöldum búfjár. Samgöngur hafa ef til uill einnig uerið greiðari þar.
88 SAGNIR