Sagnir

Ataaseq assigiiaat ilaat

Sagnir - 01.04.1989, Qupperneq 102

Sagnir - 01.04.1989, Qupperneq 102
Helgi Skúli Kjartansson lungu (í raka andardráttarins). Slíkt vökvatap fylgir miklum umhverfis- hita, og hætt ervið að stundum hafi verið býsna heitt á reifuðum ung- börnum.20 Einnig er það fylgifiskur sótthita, þannig að vökvatap hefur bæst við aðrar afleiðingar hitasótt- anna sem oft gengu á íslandi og áttu mikinn þátt í ungbarnadauðanum. Einkum mun ungbarnadauðinn hafa tengst niðurgangspestum,21 en niðurgangur er einmitt hin aðal- hættan sem valdið getur auknu vökvatapi ungbarna. Kúamjólkur- gjöfin hefur sjálfsagt að einhverju Tilvísanir 1 Dagný Heiðdal: „Þeir sem guðirnir elska deyja ungir." Sagnir. Tímarit um söguleg efni 9, Rv. 1988, 65-71. 2 Sbr. rit Gísla Gunnarssonar: The Sex Ratio, the Infant Mortality and Adjoining Societal Response in Pretransitional lceland (Meddelande frán Ekonomisk-historiska institu- tionen, Lunds Universitet, nr. 32), Lundi 1983, sjá einkum 8-10. 3 Sigrfður Sigurðardóttir: „Höfðu kon- ur börn á brjósti 1700-1900?" Sagnir. Blað sagnfrœðinema uið Háskóla Is- lands 3, Rv. 1982, 28-33. 4 Einkum í grein Lofts Guttormssonar: „Barnaeldi, ungbarnadauði og við- koma á íslandi 1750-1860." Athöfn og orð. Afmœlisrit helgað Matthíasi Jónassyni áttræðum, Rv. 1983, 137- 169. 5 Helgi Þorláksson: „Óvelkomin börn?" Saga. Tímarit Sögufélags 24, Rv. 1986, 79-120 6 Darby, W.J.: „Nutrition problems in the industrialized world." í Sinclair, H.M. og Howat, G.R. (ritstj.): World Nutrition and Nutrition Education, Oxford 1980, 27-35. Darby vitnar (29) í fullyrðingar um, að brjósta- mjólk hafi að engu leyti valdið hinni miklu minnkun barnadauða í þróuð- um löndum á 20. öld, enda hafi hann minnkað óðum á sama tíma og brjóstagjöf var að hverfa úr tísku. 7 Davidson, Stanley o.fl.: Human Nutrition and Dietetics, 7. útg., Edin- borg 1979, 522. 8 Guthrie, H.A.: Iritroductory Nutrition, St. Luis 1979, 445. 9 Sjá t.d. lýsingu hjá Darby: „Nutrition problems...“, 28. 10 Spree, Reinhard: „Die Entwicklung der differentiellen Sáuglingssterblich- keit in Deutschland seit der Mitte des 19. Jahrhunderts. Ein Versuch zur leyti valdið niðurgangi.22 Hitt skiptir þó meira máli að kúamjólkin hefur gert ungbörn viðkvæmari fyrir vökva- tapinu þegar þau fengu niðurgang af völdum smitnæmra sótta. Vökvaskortur lýsir sér fyrst í því, að vatn minnkar í vefjum líkamans. Þegar vatnsskorturinn er orðinn mikill, dregur svo úr þvagmyndun að of mikið safnast af salti og öðr- um úrgangi í vökva líkamans. Barn- ið verður lystarlaust og óvært og get- ur fengið krampa. Lifi það lengi í þessu ástandi, geta hlotist af varan- legar heilaskemmdir.23 Mentalitáts-Geschichte." í Imhof, A.E. (ritstj.): Mensch und Gesundheit in der Geschichte (Abhandlungen zur Geschichte der Medizin und der Naturwissenschaften, 39. bindi), Husum 1980, 251-278; sjá einkum 255-260. 11 Dagný Heiðdal: „Þeir sem guðirnir elska...“, 68. 12 Guthrie: Introductory Nutrition, 439- 440, 444-445. 13 Davidson o.fl.: Human Nutrition, 524-525. 14 Davidson o.fl.: Human Nutrition, 526. 15 Guthrie: Introductory Nutrition, 455. Guthrie telur pelabarnið þurfa 87 ml vatns á dag fyrir hvert kg líkams- þyngdar, en brjóstabarnið ekki nema 20 ml. 16 Helgi Þorláksson: „Óvelkomin börn?“, 84-87. 17 Sömu áhrif hefði það haft ef ung- börnum hefði verið gefin sauða- mjólk, því að hún er miklu feitari en kúamjólk. — Jón Steffensen: Menn- ing og meinsemdir. Ritgerðasafn um mótunarsögu íslenzkrar þjóðar og baráttu hennar við hungur og sóttir, Rv. 1975, 250. Jón reiknar með 105 hitaeiningum í 100 g sauðamjólkur á móti 65 í kúamjólk. Hafi sauðamjólk verið notuð til muna sem ungbarna- fæði, kynni það að koma fram í árs- tíðadreifingu ungbarnadauðans, sbr. nmgr. 20 hér á eítir. 18 Loftur Guttormsson: Bernska, ung- dómur og uppeldi á einueldisöld. Tilraun til félagslegrar og lýðfræði- legrar greiningar (Ritsafn Sagnfræði- stofnunar 10), Rv. 1983, 142. 19 Það er eðlilegur vandi ólæsra mæðra í þróunarlöndum, en á Vesturlönd- um er víst líka allrík tilhneiging til að Niðurstaða: Vegna of hlýrra reifa, tíðs lasleika með hita, og alveg sér- staklega vegna smitandi niður- gangssótta hefur íslenskum börnum á fyrri öldum verið hætt við vökva- skorti. Þá gat líf barnsins verið undir því komið hvort það naut móður- mjólkurinnar, eða hvort því var gef- in kúamjólk, sem leiddi til meira vökvataps með þvagi. Hinn feyki- mikli ungbarnadauði hefur að veru- legu leyti legið í því að börn dœju úr þorsta, einkum á því tímabili þegar þau voru lítt eða ekki lögð á brjóst. nota mæliskeiðar ögn kúfaðar frem- ur en sýna barni sínu þann nánasar- skap að strjúka hverja skeið slétt- fulla. (Sjá t.d. enska rannsókn sem greint er frá hjá Davidson o.fl.: Hum- an Nutrition, 526.) 20 Guthrie: Introductory Nutrition, 455, telur að við lofthita 34° C dugi óþynnt kúamjólk ekki lengur til að bæta ungbarni vökvatapið með svitanum og þau hitamörk lækka eftir því sem barnið er hlýlegar klætt. Sviti er að vísu saltur, þó ekki eins saltur og okkur finnst þegar við smökkum hann hálfþornaðan á hörundi okkar, og kúamjólkin er óþarflega sölt, jafn- vel fyrir barn sem svitnar mikið. — Um reifar sjá, auk greinar Dagnýjar Heiðdal: „Þeir sem guðirnir elska...“, lýsingu Lofts Guttormssonar: Bernska, ungdómur..., 143-144, einkum nmgr. 59. Loftur bendir á öðrum stað („Barnaeldi, ungbarnadauði og við- koma...“, 145) á, að í sænsku byggðar- lagi, þar sem börn voru ekki alin á brjósti, hafi ungbarnadauði verið langmestur að sumrinu. Þar er e.t.v. ástæða til að gruna samverkan sumarhitanna og hinnar söltu kúa- mjólkur, ef ekki sauðamjólkur, sbr. nmgr. 17 hér á undan. 21 Jón Steffensen ræðir um þetta í greininni „Hungursóttir á íslandi" í greinasafninu Menning og mein- semdir, einkum 381-382, og telur ekki ósennilegt að um 70% ungbarna- dauðans hafi, m'eðan hann var hvað mestur, tengst niðurgangspestum. 22 Dagný Heiðdal: „Þeir sem guðirnir elska..." Dagný fullyrðir það (67) einungis um rjómabland og óheppi- legan mat annan en mjólk. 23 Davidson o.fl.: Human Nutrition, 326. 100 SAGNIR
Qupperneq 1
Qupperneq 2
Qupperneq 3
Qupperneq 4
Qupperneq 5
Qupperneq 6
Qupperneq 7
Qupperneq 8
Qupperneq 9
Qupperneq 10
Qupperneq 11
Qupperneq 12
Qupperneq 13
Qupperneq 14
Qupperneq 15
Qupperneq 16
Qupperneq 17
Qupperneq 18
Qupperneq 19
Qupperneq 20
Qupperneq 21
Qupperneq 22
Qupperneq 23
Qupperneq 24
Qupperneq 25
Qupperneq 26
Qupperneq 27
Qupperneq 28
Qupperneq 29
Qupperneq 30
Qupperneq 31
Qupperneq 32
Qupperneq 33
Qupperneq 34
Qupperneq 35
Qupperneq 36
Qupperneq 37
Qupperneq 38
Qupperneq 39
Qupperneq 40
Qupperneq 41
Qupperneq 42
Qupperneq 43
Qupperneq 44
Qupperneq 45
Qupperneq 46
Qupperneq 47
Qupperneq 48
Qupperneq 49
Qupperneq 50
Qupperneq 51
Qupperneq 52
Qupperneq 53
Qupperneq 54
Qupperneq 55
Qupperneq 56
Qupperneq 57
Qupperneq 58
Qupperneq 59
Qupperneq 60
Qupperneq 61
Qupperneq 62
Qupperneq 63
Qupperneq 64
Qupperneq 65
Qupperneq 66
Qupperneq 67
Qupperneq 68
Qupperneq 69
Qupperneq 70
Qupperneq 71
Qupperneq 72
Qupperneq 73
Qupperneq 74
Qupperneq 75
Qupperneq 76
Qupperneq 77
Qupperneq 78
Qupperneq 79
Qupperneq 80
Qupperneq 81
Qupperneq 82
Qupperneq 83
Qupperneq 84
Qupperneq 85
Qupperneq 86
Qupperneq 87
Qupperneq 88
Qupperneq 89
Qupperneq 90
Qupperneq 91
Qupperneq 92
Qupperneq 93
Qupperneq 94
Qupperneq 95
Qupperneq 96
Qupperneq 97
Qupperneq 98
Qupperneq 99
Qupperneq 100
Qupperneq 101
Qupperneq 102
Qupperneq 103
Qupperneq 104
Qupperneq 105
Qupperneq 106
Qupperneq 107
Qupperneq 108
Qupperneq 109
Qupperneq 110
Qupperneq 111
Qupperneq 112
Qupperneq 113
Qupperneq 114
Qupperneq 115
Qupperneq 116
Qupperneq 117
Qupperneq 118
Qupperneq 119
Qupperneq 120
Qupperneq 121
Qupperneq 122
Qupperneq 123
Qupperneq 124
Qupperneq 125
Qupperneq 126
Qupperneq 127
Qupperneq 128
Qupperneq 129
Qupperneq 130
Qupperneq 131
Qupperneq 132

x

Sagnir

Direct Links

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Sagnir
https://timarit.is/publication/1025

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.