Sagnir - 01.06.2000, Side 19

„Minnisleysi sögunnar"
Hlutverk MENNTAMANNA FYRIR OG eftir Balkanstríðin
Viðtal við Zarana Papic, Vesna Kesic og Vjollca Krasniqi
Fyrir stuttu var haldin ráðstefna á vegum Rannsóknarstofu í
kvennafræðum, sem fjallaði um konur og átökin á Balkanskag-
anum. Til landsins komu þrjár virtar fræðikonur fyrir tilstuðlan
Irmu Erlingsdóttur forstöðumanns Rannsóknarstofu í kvenna-
fræðum og Vals Ingimundarsonar sagnfræðings og kennara við
Háskóla Islands en þau skipulögðu ráðstefnuna.
Þær Zarana Papic, mannfræðingur, Vesna Kesic, félags- og
sálfræðingur og Vjollca Krasniqi, félags- og bókmenntafræðing-
ur, settust niður með Vali Frey Steinarssyni, sagnfræðinema, til
þess að ræða ástandið á Balkanskaganum í víðu samhengi. Um-
ræðurnar voru langar og mjög fræðandi en hér á eftir birtist
stuttur úrdráttur þar sem athyglin beinist að hlutverki mennta-
manna og háskólanema í átökunum á Balkanaskaga.
Zarana Papic, sem fædd er í Sarajevo en býr í Belgrad, hefur
verið virk í kvennahreyfingunni í fyrrverandi lýðveldum
Júgóslavíu frá árinu 1976 og einbeitt sér í rannsóknum sínum að
hlutskipti kvenna. Umræðurnar um hlutverk menntamanna í
átökunum spunnust út frá spurningu reistri á tilvitnun í Papic.
Hún sagði í kennslustund með nemendum í áfanganum Ófriður
á 20. öld. sem hún sótti ásamt Krasniqi, að Slobodan Milosevic,
fyrrverandi forseti Júgóslavíu, og stjórn hans hefðu ekki staðið
ein í því að notfæra sér sögu landsins í pólitískum tilgangi, held-
ur hafi meginþorri menntamanna, meðal annars sagnfræðinga,
tekið virkan þátt í því að móta þjóðernislega sjálfsmynd
serbnesku þjóðarinnar. Það vekur óneitanlega forvitni íslenskra
námsmanna og sérstaklega sagnfræðinema að vita hvernig lífið
í háskólunum á Balkanskaganum var almennt. Voru þeir og há-
skólasamfélagið undirlögð hinni opinberu pólitísku orðræðu
eða var virk andstaða gegn hugmyndafræði ríkisins innan skól-
anna, t.d. meðal nemenda?
Papic sagði að sögulega séð hefði alltaf verið til hópur fræði-
manna sem væru miklir þjóðernissinnar. Það væri mismunandi
eftir fræðigreinum en serbneskir sagnfræðingar væru þó flestir
þjóðernissinnar. Þegar Milosevic komst svo til valda í Serbíu
urðu skoðanir þjóðernissinna meðal menntamanna mjög fljótt
að opinberri stefnu og voru menn hliðhollir henni settir í lykil-
stöður, þar á meðal í fjölmiðlum og skólum.
Margir fræðimenn í Serbíu voru mjög hrifnir af 19. aldar
hugmyndinni um rómantískt hlutverk menntamanna í þjóðern-
isvakningu þjóðarinnar. Þeir töldu sig vera að uppfylla þetta
Zarana Papic, Vesna Kesic og Vjollca Krasniqi fluttu erindi á ráðstefnu á
veguni Rannsóknarstofu í kvennafræðum.
hlutverk sitt með því að fá fólk til þess að upplifa sig
sem þjóðernissinna. Þeir beittu sér fyrir því að orð-
ræðan breyttist og smám saman fór að bera meira á
tungutaki þjóðernishyggjunnar í skrifum mennta-
manna. Einnig áttu þeir stóran þátt í að framkalla það
sem Papic kallaði „minnisleysi sögunnar" með því að
fallast á skýringar þjóðernissinna á henni og sníða
sínar rannsóknaniðurstöður að henni. Til dæmis
hefði fólki verið kennt og sagt frá því hvernig það var
að búa í fjölmenningarlegu samfélagi, án þess að
styðjast við sjálfa söguna heldur eingöngu áróður
þjóðernishyggjunnar. Eitt af lykilatriðunum í þróun
stjórnar Milosevic, að sögn Papic, var að kúgunin var
ekki eins skipulögð og ætla mætti, heldur var ein-
ungis lögð áhersla á að reyna að ráðast á „sterkustu
óvini ríkisins". Þess vegna var mörgum, sem ekki
gegndu háum stöðum, hægt um vik að tala um og
gefa út rit sem gagnrýndu Milosevic og stjórn hans,
þó einungis í litlu upplagi. Einnig var mjög mismun-
andi milli deilda í háskólum landsins hvernig kúgun
stjórnarinnar var og fór það mikið eftir hugmyndum
kennara við deildirnar.
17