Sagnir - 01.06.2000, Síða 43

Sigfús Ingi Sigfússon
ER FÆDDUR ÁRIÐ 1975- HaNN STUNDAR BA
N’ÁM í SAGNFRÆÐI VIÐ HÁSKÓLA ÍSLANDS.
Grundarbardagi
Af ÁTÖKUM YFIRSTÉTTARINNAR AÐ LOKNU ÞJÓÐVELDI
Þykir nú þeim félögum sem þeim séu allir vegir færir og
hyggjast að fara herferð til Norðurlands og lækka
rostann í bændum. Halda þeir með flokk sinn af Alþingi
norður yfir fjöll og koma ofan í Eyjafjörð, er vika var af
júlí, sumarið 1362. Þá var einna mest fyrir eyfirðingum
Einar, bóndi á Grund, og Helga, kona hans. Bóndi var
ekki heima er Smiður kom í héraðið en njósn hafði borist
fyrir þeim félögum og ekki friðvænleg. Var sagt að þeir
ætluðu að drepa eða stökkva úr landi mörgum helstu
bændum þar úr sveitum. Flokkurinn stefndi niður að
Grund. Var þar fátt manna heima en Helga húsfreyja tók
gestunum vel og sparaði hvorki við þá mat né drykk. En
meðan komumenn sátu að veislu lét Helga safna liði um
héraðið. Og er bændur voru fjölmennir orðnir réðu þeir
til inngöngu í skálann þar sem hirðstjóri svaf með mönn-
um sínum. Þeir hrukku upp við hávaðann og náðu flest-
ir vopnum sínum og hringabrynjum. Smiður var fræk-
inn maður og vopnfimur en er á hann hallaðist bardag-
inn og lið hans var sumt fallið eða flúið í kirkju stökk
hann upp á skálabitann og varðist þaðan alllengi. En þó
kom þar að hann var ofurliði borinn. Jón skráveifa
reyndi að flýja en náðist og var barinn til bana með kylf-
um. Þeir sem komust í kirkju fengu grið. Lík Smiðs var
flutt til Hóla og greftrað þar en fylgdarmenn hans voru
grafnir á Grund. Helga fékk sæmd mikla af sinni fram-
göngu er hún leysti byggðina frá þessum vágestum.1
Þessi frásögn af Grundarbardaga og hetjuskap Helgu á
Grund birtist í íslandssögu Jónasar Jónssonar frá Hriflu en
kennslubækur hans voru notaðar í kennslu um áratugaskeið í
íslenskum barnaskólum. í kennslubókum Jónasar birtist römm
þjóðernishyggja í frásögnum eins og hér að ofan um baráttu
milli góðra íslendinga og vondra útlendinga. I bókum hans
kemur enn fremur fram mikil dýrkun á framtaki, verkum og
vilja nafngreindra einstaklinga.2 Þessi stilbrögð hafa þrátt fyrir
að vera barn síns tíma þann kost að kennslubækur Jónasar þóttu
afar skemmtilegar aflestrar eins og höfundur þessarar greinar
getur sjálfur vitnað um. En hversu mikið sannleiksgildi hefur
þessi frásögn; hver var aðdragandi og hverjar afleiðingar bar-
dagans á hinu norðlenska stórbýli? I þeirri stuttu umfjöllun sem
Smiður varðist allengi en hann var frækinn maður og vopnfimur.
hér fer á eftir verður rýnt í samtímaheimildir atburð-
anna en sökum þess hve rýrar þær eru tek ég einnig
þann kostinn að reyna að geta mér til um atburðarás-
ina. Reyni ég þá fyrst og fremst að álykta út frá áreið-
anlegustu heimildum og vísbendingum sem til eru
hverju sinni. Eg vona að það gefi einhverja raun og
varpi jafnvel nýju ljósi á eitthvað í tengslum við efn-
ið.
Stjórnarhættir á íslandi um miðbik 14. aldar
Arið 1355 varð Hákon sjötti Noregskonungur lög-
ráða og tók þá að stýra ríkisstjórn sinni. Fram að
þeim tíma hafði Magnús Eiríksson, faðir Hákonar,
borið ábyrgð á norsku ríkisstjórninni. Þegar hann af-
salaði sér þeim völdum áskildi hann sér m.a. yfirráð
yfir Islandi. Þannig losnuðu Islendingar um tíma úr
konungssambandi við Noreg, að nafninu til að
minnsta kosti, og heyrðu þess í stað undir Magnús
sem einnig var konungur Svía.3
Magnús konungur var alla sína stjómartíð í sí-
felldum fjárkröggum. Ein þeirra leiða sem hann not-