Milli mála - 01.01.2011, Qupperneq 21

21
þá skoðun sína að fagurfræði bókmenntaverks skipti minna máli en
viðfangsefni þess.36
Camus var ekki fyrstur manna til að fjalla um samfélagið með
því að setja „útlending“ á svið innan skáldverks. Útlendingum
bregður víða fyrir í skáldsögum fyrri alda og er nýlegt rit um minni
eða stef (e. topos) helgað útlendingum í bókmenntum og eru þeir af
ýmsu tagi.37 Þeir hafa gjarnan það hlutverk að draga fram sérkenni
– kosti og galla – hins óþekkta og framandi umhverfis sem þeir eru
í eða koma úr. Útlendingurinn er sá sem er öðruvísi, sá sem spyr, sá
sem er spurður og útlendingar eru einnig á ferð í tungumálinu, því
að sá sem ekki talar sitt móðurmál er útlendingur í því erlenda
tungu máli sem hann tjáir sig á.38 Útlendi maðurinn (ffr. hum
estrange) og staða hans eru viðfangsefni ljóðsögu Marie de France,
Lai de Lanval (Janual) sem skrifaði á engilnormönnsku á síðari hluta
12. aldar. Í því kvæði er Lanval riddari við hirð Artúrs konungs.
Þegar konungur launar riddurum hollustu þeirra fær Lanval ekki
neitt, honum til mikillar skapraunar:

Seignurs, ne vus esmerveillez :
Hum estrange, descunseillez
Mut est dolenz en autre tere,
Quant il ne seit u sucurs quere.39
Eina skýringin á gleymsku konungs er sú að Lanval er útlenskur
maður sem enginn tekur upp hanskann fyrir. Marie de France fer
óvægnum orðum um óréttlátan og skapmikinn konung og hlífir
heldur ekki drottningu hans sem er ótrú, afbrýðisöm og meinfýsin.
Lanval er dreginn fyrir dóm fyrir ósannsögli en á endanum fer það
36 Ritgerðin birtist í Jean-Paul Sartre, Situations, II, París: Gallimard, 1947. Brot úr henni má lesa í
íslenskri þýðingu Gunnars Harðarsonar: Jean-Paul Sartre, „Hversvegna að skrifa?“, Ritið 3/2010,
bls. 151–170.
37 Étrange topos étranger: actes du XVIe colloque de la SATOR, ritstj. Max Vernet, Québec: Presses de
l’Université Laval, 2006.
38 Sjá til dæmis grein Irmu Erlingsdóttur, „Tungumál útlegðar – um skrif alsírska rithöfundarins
Assiu Djebar“, Milli mála. Ársrit Stofnunar Vigdísar Finnbogadóttur í erlendum tungumálum 2010, bls.
71–89; Julia Kristeva, Étrangers à nous-mêmes, París: Gallimard, 1991.
39 Marie de France, Lai de Lanval, í Les Lais de Marie de France, útg. Jean Rychner, París: Honoré
Champion, 1983, bls. 73, ljóðlínur 35–38. („Herrar mínir, ykkur skal ekki undra að útlendum
manni, ráðalausum, líði afar illa á erlendri grund þegar hann veit ekki hvar hjálp er að finna.“) Le
Lai de Lanvals ber heitið Janval í Strengleikum sem Aðalheiður Guðmundsdóttir gaf út hjá
Bókmenntafræðistofnun Háskóla Íslands árið 2006.
ÁSDÍS R. MAGNÚSDÓTTIR