Milli mála - 01.01.2011, Qupperneq 199

199
Jorge Luis Borges
Hógværð sögunnar1
20. september árið 1792 horfði Johan Wolfgang von Goethe (sem
fylgt hafði hertoganum af Weimar í hernaðarleiðangur til Parísar) á
nafntogaðasta her í Evrópu hrökklast af óskiljanlegum ástæðum
undan nokkrum frönskum hermönnum við Valmy og sagði við
hvumsa félaga sína: Á þessum stað og á þessum degi er að hefjast nýtt
tímabil í mannkynssögunni og við getum sagst hafa orðið vitni að upphafi
þess. Síðan þá hafa sögulegir dagar runnið upp fjölmargir og eitt af
verkefnum ríkisstjórna (einkum á Ítalíu, í Þýskalandi og Rússlandi)
hefur verið að framleiða þá eða sviðsetja með gnótt af fyrirfram
gerðum áróðri og linnulausum auglýsingum. Slíkir dagar, sem
benda til áhrifa frá Cecil B. de Mille, eru meira í ætt við blaða-
mennsku en sagnfræði. Mig grunar að sagan, hin raunverulega saga,
sé hógværari og að höfuðdagsetningar hennar geti jafnframt verið
leyndarmál um langan tíma. Kínverskur rithöfundur hefur bent á
að einmitt vegna þess hversu afbrigðilegur einhyrningurinn er
hljóti mönnum að sjást yfir hann. Tacitus kom ekki auga á Kross-
festinguna þótt hún sé skráð í bók hans.
Þessar hugleiðingar leituðu á mig eftir að ég af tilviljun hafði
rekist á setningu þar sem ég var að blaða í grískri bókmenntasögu.
Setningin vakti athygli mína vegna þess að hún var dálítið dularfull.
Hún hljóðaði svona: He brought in a second actor (hann bætti við
öðrum leikaranum). Ég stöðvaðist í lestrinum, ég komst að því að
sá sem framkvæmdi þennan dularfulla verknað var Aiskhýlos og að
hann, samkvæmt því sem segir í fjórða kafla rits Aristótelesar Um
skáldskaparlistina, „jók tölu leikaranna úr einum í tvo“. Kunnugt er
1 Sigrún Á. Eiríksdóttir þýddi og ritar um höfund. Þýðingin birtist áður í Teningi árið 1989 en er
hér birt með smávægilegum breytingum.