Morgunblaðið - 23.10.2014, Blaðsíða 55

ríkjabandalaga, þróun út fyrir þessi
bandalög og samskipti þvert á þau,
allt þetta hafi verið fyrir hendi í júlí-
krísunni.
„Þetta skýrir áhugann að hluta
til,“ segir hann. „Þar við bætist sá
þáttur, sem hægt er að gagnrýna
annars frábæra bók Clarks. Hann
spilar upp í hendurnar á ákveðnum
straumum í pólitíkinni, sem ég leyfi
mér að kalla þjóðernislega og íhalds-
sama stefnu. Hann tekur einfaldlega
þegar kemur að þýskri pólitík 1914
og sérstaklega í júlíkrísunni mjög
hófsama afstöðu, Þjóðverjar séu
ekki lausir við ábyrgð og jafnvel sök
og mistökum, en hann stillir sér með
afgerandi hætti ekki bara upp í and-
stöðu við Fischer heldur það al-
menna, hófsama viðhorf, sem ríkti
frá 1970 til 1990 ef ekki 2000. Þar
var litið á Bethmann Hollweg kan-
salara sem drifkraft, sem átti sinn
þátt í að herða á krísunni í júlí 1914.
Clark víkur frá þeirri söguskoðun
með afgerandi hætti. Hann lítur svo
á sem ábyrgð stjórnmálastefnunnar
í Berlín og einnig Vín sé mun minni
en til dæmis Frakka og sérstaklega
Rússa. Þetta hentar ákveðnum
íhaldsöflum, sem líta á það sem
smyrsl á sína þjóðarsál. Þessi leið-
rétting á hinu sögulega leikriti fyrir
hundrað árum verður í þeirra skiln-
ingi bætir upp fyrir óréttmætar
ásakanir og verður trúverðugri af
því að hún kemur frá útlendum
sagnfræðingi, sem er fæddur hlut-
laus, ef svo má segja.“
Sem konungur sagnfræðinnar
Cornelißen segir að Clark fari um
Þýskaland sem konungur sagnfræð-
innar og breiði út kenningar sínar
með góðum árangri. Hundruð ef
ekki þúsundir manna sæki fyr-
irlestra hans. Hann hafi eitt sinn
verið með honum á sviðinu í Freib-
urg fyrir framan mörg hundruð
áheyrendur og það hafi verið magn-
að að fylgjast með því hvernig hann
færði rök fyrir því að líta ætti svo á
sem meiri hófsemi hefði gætt í
þýskri stjórnmálaforustu í aðdrag-
anda stríðsins, en áður hefði verið
haldið fram.
„Áhugann á bók Clarks má þó
ekki bara rekja til þessa,“ segir
hann. „Sagnfræðin hefur tekið veru-
legum breytingum á undanförnum
árum. Ekki er lengur bara talað um
sögu milliríkjasamskipta í klassískri
merkingu þegar fjallað er um júl-
íkrísuna, heldur er fjallað um karla.
Clark gerir það einnig í bók sinni.
Það skýrir einnig sitt í pólitíkinni
1914 að um var að ræða hóp, sem
eingöngu var skipaður körlum. Þeir
voru einnig að verja karlmennsku
sína og sanna. Þessi þáttur verður
einnig þáttur í að skýra atburði og
hefur fengið aukið vægi í sagnfræð-
inni, það sjónarhorn menning-
arsagnfræðinnar. Diplómatasagan
dugir ekki ein til að skýra at-
burðina.“
1914 ekki leiðarvísir fyrir 2014
Viðsjár í Evrópu, fjármálakreppa
á evrusvæðinu, þrengingar syðst í
Evrópusambandinu og ágengni
Rússa við Úkraínu hafa orðið mörg-
um tilefni til samanburðar á árunum
2014 og 1914.
„Hjá almenningi er strax gripið til
samanburðarins,“ segir Cornelißen.
„Það er merkilegt að þegar talað er
um árið 1914 á árinu 2014 líður aldr-
ei meira en hálftími áður en talið
berst að Úkraínu. Það er má segja
orðið viðtekið. Almenningi finnst að
þarna sé sambærilega hluti að finna
og ég held einnig að þegar sagan er
rakin megi finna þræði, sem ná aftur
til 1914 og hjálpa okkur við að gera
upp það sem nú er að gerast, til
dæmis í Úkraínu og hvernig landið
varð til í fyrri heimsstjöld. Ég myndi
hins vegar fara varlega í samanburði
og tengingum. Það er varasamt að
líta á júlí 1914 sem einhvers konar
kennslustund, sem sækja megi í
efniðvið í leiðarvísi um hvernig eigi
að bregðast 2014.“
Cornelißen segir að aðstæður nú
séu að mörgu leyti aðrar en fyrir
einni öld: „Helstu leikarar, stjórna-
málamennirnir, sem bera ábyrgð, og
stjórnarerindrekarnir starfa að
Rússlandi undanskildu í lýðræð-
islegu umhverfi, lúta þingræðislegri
stjórn og aðhalds borgaralegs sam-
félags. Það er því ekki jafn einfalt
fyrir ráðamenn nú að taka ákvarð-
anir í bakherbergjum. Um leið hafa
þeir ekki aðeins annan bakgrunn, fé-
lagsleg mótun er allt önnur. Annar
sagnfræðingur hefur með réttu bent
á að öll samskipti voru með allt öðr-
um hætti 1914 en 2014. 1914 var sím-
inn kominn til sögunnar, en hann var
ekki notaður, ekki heldur innan
bandalaga, í júlí 1914. Nú eru sam-
skiptin í gegnum síma og net miklu
umfangsmeiri. Það skapar hvorki al-
gert öryggi né tryggir friðinn til
lengdar, en þó eru miklu meiri skipti
á upplýsingum, einnig yfir landa-
mæri og á milli bandalaga, og þetta
má ekki vanmeta. Um leið er þessi
skortur á samskiptum 1914 skýring
á því að allt fór úrskeiðis. Ég mundi
því fara mjög varlega í að gera bein-
an samanburð á 1914 og 2014.“
FRÉTTIR 55Innlent
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 23. OKTÓBER 2014
Vagnhöfða 11, 110 Reykjavík | S. 577-5177 | linuborun@linuborun.is | www.linuborun.is
Af hverju grafa
þegar hægt er að bora?
Reynsla - þekking - við komum og metum
•Umhverfisvænt - ekkert jarðrask
•Meira öryggi á svæðinu
•Sparar bæði tíma og peninga.
Við notum stýranlegan jarðbor sem borar undir götur, hús, ár og vötn.
Borum fyrir nýjum síma-, vatns-, rafmagns-
og ljósleiðaralögnum.
Í tilefni þess að hundrað ár eru
liðin frá upphafi fyrri heimsstyrj-
aldar verður haldið alþjóðlegt
málþing á morgun um sögutúlk-
anir og samtímaáhrif ófriðarins.
Þar munu tveir erlendir fyr-
irlesar flytja erindi: Christopher
Cornelißen, prófessor í sam-
tímasögu við Goethe-háskóla í
Frankfurt, beinir sjónum að deil-
um sagnfræðinga um ábyrgð
Þjóðverja á stríðsrekstrinum og
Christopher Coker, prófessor í al-
þjóðasamskiptum við London
School of Economics, fjallar um
áhrif ófriðarins og möguleika á
stórveldastríði á okkar tímum,
segir í fréttatilkynningu.
Auk þess munu fjórir íslenskir
sagnfræðingar flytja erindi á mál-
þinginu. Valur Ingimundarson,
prófessor í samtímasögu við HÍ,
greinir umfjöllun um stríðið út
frá evrópskri sagnaritun og
minni. Guðmundur Jónsson, pró-
fessor í sagnfræði við HÍ, gerir að
umtalsefni þær breytingar sem
urðu á íslensku samfélagi í ófriðn-
um. Anna Agnarsdóttir, prófessor
í sagnfræði við HÍ, fjallar um
sögulega hagsmuni breskra
stjórnvalda á Íslandi á stríðs-
tímum. Loks skoðar Ólafur Arnar
Sveinsson, doktorsnemi í sagn-
fræði við HÍ, þá orðræðu sem
spannst í Norður-Ameríku um
stríðsþátttöku hermanna af ís-
lenskum ættum sem gengið höfðu
í kanadíska herinn. Ragnheiður
Kristjánsdóttir, lektor í sagn-
fræði við HÍ, stjórnar mál-
þinginu. Það fer fram á ensku og
verður haldið í fyrirlestrasal
Þjóðminjasafnsins kl. 13.00-17.00.
Að málþinginu stendur Sagn-
fræðistofnun Háskóla Íslands í
samvinnu við breska sendiráðið
og þýska sendiráðið í Reykjavík.
Málþing um upphaf stríðsins 1914