Læknablaðið - 15.01.2005, Side 19

1 915-1 924 / RADÍUMLÆKNINGAR
Myndir 7 og 8.
henni að framleiða hreinan radíummálm sem er hvít-
ur að lit og bráðnar við 700 stig.
Til þess að framleiða radíum úr einni smálest af
Pechblende þarf margar smálestir af kemískum efn-
um, ósköpin öll af vatni, mikinn vinnukraft og húsa-
kynni. Rúmlega 20 sentigrömm telst til að fáist úr
hverri smálest af jarðtegundinni. Er því ekki að furða
þótt radíum sé afar dýrt efni.
Alls hafa fundist ca. 40 ný radíóaktíf efni. Skiptast
þau í fjóra flokka eftir skyldleika og eru flokkarnir
kenndir við úraníum, þoríum, radíum og aktiníum.
Síðan radíóaktíf efni fundust hafa hlotið að breyt-
ast hugmyndir efnafræðinga um frumefni og óbreyt-
anleik þeirra. Radíum hefir sérstaka atómuþyngd,
kemísk sambönd og spectrum og hafa þetta verið tal-
in örugg frumefnaeinkenni; þó geta myndast önnur
efni af radíum undir sérstökum kringumstæðum. Efn-
in eru m.a. helíum og blý. Petta getur auðvitað ekki
samrýmst þeim hugmyndum sem menn hingað til
hafa gert sér um frumefni. Atómur eru ekki minnstu
efnispartar né óbreytanlegar. I atómum radíums og
annarra radíóaktíf efna er mikill órói og breytingar;
þær klofna í ennþá minni parta - elektróna - sem eru
örlitlir efnispartar hlaðnir rafmagni. Radíóaktífitet
efnanna kemur vel heim við þetta ástand atómanna;
atómurnar eru hlaðnar fleiri elektrónum en þær fá
haldið saman og radíóaktífitet er í því falið að atóm-
ur springa - verður e.k. explosion - örsmáir partar,
hlaðnir rafmagni, þeytast út frá efninu. Hefir beinlínis
sannast að sumir radíumgeislar eru sama eðlis og kat-
hode-geislar, þ.e.a.s. straumur af elektrónum.
Geislandi efni hljóta að eiga sér takmarkaðan ald-
ur vegna þessara stöðugu breytingar í atómunum og
þeirrar orku sem efnin sífellt gefa frá sér. Sum geisl-
andi efni, t.d. brevíum, eru svo óstöðug og skammlíf
að þau verða ekki rannsökuð með venjulegum kem-
ískum aðferðum. Aldur radíumatóma er tiltölulega
mikill. Eðlisfræðingum telst svo til að radíurn eyðist
um helming á 1800 árum.
Vegna þeirra breytinga sem stöðugt gerast í atóm-
um radíóaktíf efna framleiðist hiti og eru þessi efni
því lítið eitt heitari en þau „media“ sem í kringum
þau eru.
Allir vita að sólargeislar eru samsettir af ýmsum
tegundum geisla; þessa verða menn varir með því að
hleypa þeim gegnum þrístrent gler.
Radíumgeisla má skilja sundur í þrenns kona rad-
íumgeisla. þ.e. alfa-, beta og gamma-geisla. Þetta má
gera með segulmagni og með „filtration“.
Segulmagn hefir þau áhrif á radíumgeisla að alfa-
geislar sveigjast til annarrar hliðar út frá venjulegri
stefnu geislanna, en betageislar til hinnar hliðarinnar.
Stefnu gammageislanna getur segulmagn ekki breytt.
Með þessari aðferð má því greina hinar ýmsu tegund-
ir radíumgeisla í sundur.
Hin aðferðin - „filtration" - er í því fólgin að
málmplötum, misjafnlega þykkum, er skotið í veg
fyrir geislana og er mjög misjafnt hvernig geislarnir
komast gegnum þær.
Með þessum aðferðum hefir tekist að einangra
og rannsaka hverja tegund geislanna út af fyrir sig.
Menn hafa komist að raun um að alfa- og betageislar
eru „corpusculær", þ.e.a.s. straumur af elektrónum,
örsmáum efnispörtum, sem losna frá atómunum við
sprenging þeirra, þeytast út í rúmið og bera með sér
rafmagn. Sú tilraun hefir verið gerð að setja upp sam-
hliða tvær plötur með dálitlu millibili og hlaða aðra
plötuna pósitíf en hina negatíf rafmagni. Séu nú rad-
íumgeislar látnir streyma milli platnanna verður sú
stefnubreyting að betageislarnir sveigjast til þeirrar
plötunnar sem hlaðin er pósitíf rafmagni en alfageisl-
arnir leita til negatífu plötunnar. Með þessari tilraun
hefir sannast að betageislar færa með sér negatíf en
alfageislar pósitíf elektróna.
Gammageislarnir eru aftur á móti öldur í ljósvak-
anum en með annarri lengd og hraða en ljósöldurnar
og öldur röntgengeisla. Menn hugsa sér að elektrónar
betageislanna setji ljósvakann í hreyfing þegar þeir
mæta mótstöðu á leiðinni út úr radíumatómunum
og myndist þannig gammageislar á svipaðan hátt og
Röntgengeislar sem myndast þar sem kathodegeislar
mæta mótstöðu í röntgenlampanum.
Læknablaðið 2005/91 19