Læknablaðið - 15.01.2005, Blaðsíða 20

1 91 5-1 924 / RADIUMLÆKNINGAR
Radíumlæknarnir hafa haft mikið gagn af rann-
sóknum eðlis- og efnafræðinga á hinum ýmsu teg-
undum radíumgeisla; munurinn á þeim er afar mik-
ill í lækningalegu tilliti og er aðallega í því falinn að
gammageislar komast í gegnum miklu meiri þykkt
en hinir geislarnir. Tii þess að stöðva alfageisla þarf
aðeins pappír eða mjög þunnar málmplötur; þeir eru
linustu radíumgeislarnir. Betageislar eru harðari en
langharðastir eru gammageislar sem komast gegnum
þumlungsþykkar blýplötur. Sé það tilætlun iæknisins
að koma radíumgeislum djúpt niður í holdið, t.d. við
geislun á tumor, eru alfa- og að mestu leyti betageisl-
ar til ills eins; þeir geta valdið sárum, eða erythema,
en komast ekki nema stutta leið niður í holdið. „Filtr-
ation“ getur bætt úr þessu. Málmplötur eru látnar
utan um radíumhylkin til þess að halda eftir alfa- og
betageislum, en hleypa gammageislum í gegn. Þetta
er eitt hið mikilsverðasta í radíumlækningunum og
þarf talsverða þekking og reynslu til að velja hæfilega
þykk „filter“; þau eru venjulega úr blýi; stundum eru
notaðir aðrir málmar. Því miður eru gammageislarnir
sem einir koma að gagni við djúpar geislanir aðeins
1 % af öllu geislamagni radíums. Við geislun á húð-
sjúkdómum eru notuð mjög veik „filter", t.d. pappír
eða baðmull, því þá eiga við linir geislar.
Þau radíumsambönd sem notuð eru til lækninga
eru radíumsúlfat og radíumbrómíd. Til þess að geta
gefið hæfilegan geislaskammt þarf auðvitað að mæla
nákvæmlega þann geislakraft er það radíum hefir sem
nota skal við sjúklinginn. Það er gert með elektroscop;
vér hugsum oss að það sé hlaðið rafmagni og færast
þá vísirarnir á áhaldi þessu hver til sinnar hliðar. Nú
er þess getið að framan að radíum rafmagnar loftið og
þá auðvitað loft-molekylana kringum elektroscopið sé
radíum borið af því; af þessu leiðir að loftið einangrar
ekki framar það rafmagn sem í áhaldinu er; það leið-
ist burtu gegnum loftið og vísirarnir á elektroscopinu
falla saman en með misjafnlega miklum hraða eftir
því hve radíóaktífitet hlutaðeigandi radíums er mikið.
Þannig hafa menn myndað sér mælikvarða fyrir geisla-
kraftinum.
Áhrif radíumgeisla á holdið. Þeim svipar til áhrifa
röntgengeisla; fyrstu breytingar sem sjást eftir sterka
geislun er erythema, pigmentatio og hárlos; teleang-
iectasi er mjög hætt við og loks geta myndast sár sem
þó eru ekki eins þrálát og illkynjuð og röntgensár. Al-
veg sérstök eru áhrif radíums á æðar; þær dragast sam-
an, þrengjast að miklum mun og geta jafnvel lokast.
Húðsjúkdómar sem radíum er notað við eru ecz-
ema, psoriasis, lupus, keloid, verrucæ, nævi vasculosi
og pilosi, pruritus og hypertrichosis. Arangurinn er
auðvitað mjög misjafn, stundum ágætur en í öðrum
tilfellum lítill eða enginn. Það verða aldrei stór svæði
af eczema eða psoriasis sem lækna má í einu með rad-
íum. Keloid getur oft orðið mjög fallegt. Pruritus af
nervösum uppruna má oft lækna. Yfirleitt getur rad-
íum haft talsverð áhrif á taugavef; trigeminus-neur-
algi hefir stundum verið hægt að bæta með radíum.
Valbrár og angiom eru sérstaklega vel fallin til
radíumlækninga. Eins og getið hefir verið þrengjast
æðar fyrir áhrif geislanna og getur jafnvel orðið full-
komin obliteratio. Hörundið verður dálítið hvítleitt
og mjúkt. Á fyrstu árum radíumlækninganna spilltust
örin oft af teleangiectasi en nú kemur slíkt varla fyrir
eftir að læknunum lærðist að „filtera'* alfa- og beta-
geislana frá og nota aðeins harða geisla sem lítil áhrif
hafa á sjálft hörundið. Einkar vel kemur radíumlækn-
ingin sér auðvitað ef angiomin eru á stöðum sem erf-
itt er að operera, t.d. á augnalokum; augun þola vel
radíumgeisla.
Cancer. Sarcoma. Við radíumlækning á illkynj-
uðum meinum er mikið undir því komið að „filtera"
geislana hæfilega mikið; er til þess notað ýmist alúm-
íníum, gull, silfur, nikkel eða blý. Tvö skilyrði verða að
vera fyrir hendi til þess að tumor eyðist: 1) nægilega
mikið radíum, 2) tumor verður að vera radiosensibel.
Heilbrigt hold er mjög misnæmt fyrir radíum; testes
og ovaria eru mjög næm og sama gildir um tumor sem
út frá þeim myndast.
Epitheliomata eru venjulega mjög radiosensibel,
einkanlega í andliti; jafnvel epitheliom sem vaxið hef-
ir niður í undirliggjandi bein má lækna með radíum-
og röntgengeislum í sameiningu. Þegar því verður við
komið er meinið geislað frá tveim hliðum, t.d. lagt
radíum á kinnina eða vörina að utan og innan, svo að
tumor verði milli tveggja elda.
Af öllum cancerlækningum með radíum fæst, að
húðtumores undanskildum, mestur árangur við canc-
er uteri. Skýrslur þær sem prófessor Forssell og að-
stoðarlæknar hans birtu síðastliðið sumar í Nord.
Tidskr. For Therapi, um árangur af þessum lækning-
um á Radiumhemmet í Stokkhólmi, færa oss mikil
gleðitíðindi. Dr. Heymann fullyrðir að reynslan sýni
að sumar konur sem vegna c. uteri inoperabilis eru
þjáðar, horaðar, útblæddar og með fötid fluor geti á
fáum vikum orðið vinnufærar, a.m.k. um stund, og
lausar við öll óþægindi. Á Radiumhemmet hafa ein-
göngu verið teknar til lækninga konur með inopera-
bel c. uteri og einstöku sjúkl. sem ekki vildu láta skera
sig þó þess væri kostur. Próf. Forssell skoðar það ekki
fullsannað að radíum geti læknað þessa sjúklinga að
fullu og öllu en þykir það líklegt. Af sjúklingum með
inoperabel c. uteri sem læknaðir voru með radíum
árin 1914 og 1915 eru 38% „kliniskt lakta“ sumarið
1917, þ.e.a.s. sjúkl. eru subjectivt frískir og sýna ekki
objectivt nein krabbameinseinkenni.
Sem palliativum við inop. c.uteri álítur próf. Fors-
sell að radíum taki öllu öðru fram og birtir þessa töl-
ur: Blæðingar minnka hjá 96% af sjúkl., en hætta al-
veg hjá 68%. Fluor batnar að nokkru leyti hjá 85% en
hættir alveg hjá 32%. Þrautir verða minni hjá 100%
en hætta alveg hjá 36%.
20 Læknablaðið 2005/91