Læknablaðið - 15.01.2005, Qupperneq 34

1935-1944 / HEILSUVERNDARSTARFSEMI
Næst á eftir ungbarnavernd kemur eftirlit með
börnum frá 1-2 ára til skólaaldurs, fer það fram á
sama hátt, en nú eru börnin komin af mesta hættu-
skeiðinu og þurfa því ekki að koma eins oft til eftir-
lits ef ekkert sérstakt er að, enda reynist erfiðara að
halda uppi reglubundnu eftirliti á þessum aldri.
Pá kemur skólaaldurinn, á þessum aldri er auð-
veldara en á nokkrum öðrum að hafa eftirlit með
heilsufari barnanna, ekki beinlínis gegnum heilsu-
verndarstöðvar, heldur í skólunum sjálfum. Petta er
sú eina almenna heilsuverndarstarfsemi sem starfrækt
hefur verið hér á landi af hálfu þess opinbera. Nú eru
víðast í kaupstöðunum ráðnir fastir skólalæknar, gall-
inn er aðeins sá, að þeirn mun víðast ætlaður of lítill
tími til að sinna skólalæknisstörfunum.
Annars ættu skólalæknar að starfa á sama grund-
velli og læknar við heilsuverndarstöðvar og láta ekki
nægja að athuga hvert einstakt barn einu sinni á ári,
heldur að nota tækifærið til þess að hafa áhrif á heim-
ili þeirra til bóta eftir ástæðum. Skólalæknar standa
sérstaklega vel að vígi, bæði vegna þess hve auðvelt
er að fylgjast með öllum börnunum, og eins vegna
þess að oft geta þeir séð þeim er þess þurfa fyrir betra
fæði eða fæðutegundum sem þau skortir helst heima.
Enn er einn hlutur í þessu sambandi sem ekki hefur
verið nægur gaumur gefinn hér, en það er að mennta
kennarana þannig að þeir geti orðið veruleg stoð í
heilsuverndarstarfsemi skólanna, bæði beint með því
að fylgjast með börnum þeim er þeir kenna og þeim
aðbúnaði er þau eiga við að búa í skólastofunum, og
þá ekki síður með fræðslustarfsemi er einnig næði til
heimilanna. í upplýsingarstarfsemi um heilbrigðismál
geta skólarnir, ef rétt er á haldið, verið langöflug-
asta stoðin. Loks væri æskilegt að skólaeftirlit næði
til annarra skóla en barnaskólanna einna og að starf
skólalæknanna væri samræmt sem mest.
Er skólaaldrinum sleppir er erfiðara að halda uppi
reglubundnu eftirliti, fólki finnst þá oft ekki ástæða
til að fara til læknis nenta eitthvað verulegt sé að og
kemur þá sem sjúklingur til síns læknis.
Þó er það víðast svo að þar sem almennar heilsu-
verndarstöðvar eru reknar kemur fólk oft frekar þang-
að til að leita ráða um ýmislegt sem því annars finnst
of smávægilegt til að fara með til læknis.
Auk þessara almennu heilsuverndarstöðva eru svo,
þar sem ástæður eru til, reknar stöðvar sem fást við
varnir í ýmsum sérgreinum, svo sem berklaveiki, kyn-
sjúkdómum, drykkjuskap, krabbameini, tannskemmd-
unt o.fl. Yfirleitt er starfsemi þessara stöðva fólgin í
sjúkdómsgreiningu og fyrirbyggingu, en við lækningar
fást þær venjulega ekki (þó fara oftast fram lækning-
ar á kynsjúkdómastöðvunum), heldur vísa sjúkling-
um þeim er þangað leita til praktiserandi lækna eða
á sjúkrahús. Enda hefur reynslan orðið sú að þar sem
þessar stöðvar hafa risið upp hefur það orðið frekar til
þess að auka aðsókn til almennra lækna.
Pá hef ég nú gefið stutt yfirlit yfir meginatriði
heilsuverndar og þó hvergi tæmandi, hefði t.d. mátt
minnast meir á almenna fræðslustarfsemi í fyrirlestr-
um, námskeiðum o.s.frv. Þó að þessi starfsemi virðist
mjög yfirgripsmikil krefur hún þó ólíkt minni starfs-
krafta en almenn lækningastarfsemi.
En hvernig á svo að framkvæma þetta?
Aðallega er hér um tvær leiðir að ræða, 1) að hið
opinbera taki að sér að skipuleggja og framkvæma
heilsuverndarstarfsemina í stórum stíl og 2) að ein-
stök félög hafi þar forgöngu. Víða eru það félög
sem hafist hafa handa um stofnun og starfsrækslu
heilsuverndarstöðva, en venjulega hafa ríkin tekið
forystuna í sínar hendur og skipulagt starfsemina
í heild, hefur svo starfsemi félaganna gengið sem
einn liður inn í þetta skipulag og komið þannig að
fullum notum. Það mætti rnargt um það ræða hvort
heppilegra væri að ríkið tæki að sér að reka allskonar
heilsuverndarstarfsemi á sínum vegum eða að sú
starfsemi væri í höndum almennra félaga. Skal ég
ekki koma frekar inn á það hér, aðalatriðið er það
að slík starfsemi sé allstaðar rekin á sama grundvelli,
og geti starfað sem ein heild, en fyrir þessu verður
séð með því að tryggja það að öll starfsemin, hvort
sem einstakar greinar eru reknar á vegum félaga
eða ríkisheildar, heyri undir eina yfirstjórn. Þannig
hefur þetta og gengið víðast annarsstaðar þar sem
um slíka félagsskapi er að ræða að ríkisvaldið hefur
styrkt starfsemi þeirra með fjárframlögum og fengið
íhlutunarrétt um stjórn þeirra og starfstilhögun
þannig að hægt væri að tengja þá starfsemi sem
einn lið við aðra heilbrigðisstarfsemi á vegum hins
opinbera. Jafnhliða því sem heilsuverndarstarfsemi
hefur verið tekin upp hefur orðið meiri starfsskipting
milli embættislækna og annarra starfandi lækna, þann-
ig að starf embættislæknanna hefur snúist æ meir á
svið heilbrigðisfræðinnar. Eru slíkir embættislæknar
t.d. í Englandi kallaðir Medical Officer of Health,
og eiga þeir ýmist að verja öllum eða nokkrum hluta
starfstíma sínum í þágu heilbrigðiseftirlits. Hér á landi
er hafin viðleitni í sömu átt skv. lögum um héraðslækna
í Reykjavík og á Akureyri, og mun ætlunin að sama
fyrirkomulag nái síðar til fleiri bæja, en þá er eftir að
sjá um, að samskonar starfsemi sé tekin upp einnig í
hinum héruðunum, þar sem læknar verða þó jafnframt
að sinna almennum læknisstörfum.
Úti um land verður allur þunginn af heilsuvernd-
arstarfseminni að hvíla á héraðslæknunum. Við það
aukast störf þeirra, en af því leiðir að í mörgum til-
fellum, a.m.k. í hinum stærri héruðum, verður að létta
á hinni hlið starfsemi þeirra, - almennum læknisverk-
um, - eða að sjá þeim fyrir allverulegri hjálp. í hinum
smærri héruðum mun þeim hinsvegar ekki ofvaxið að
gegna jafnhliða öllum almennum læknisstörfum inn-
an síns héraðs.
Þá kann einhver að spyrja: Er hægt að búast við að
34 Læknablaðið 2005/91