Læknablaðið - 15.01.2005, Qupperneq 47

1945-1954 / MAGA- OG SKEIFUGARNARSÁR
acut abdomen af hvaða ástæðu sem er. Hættast er
þó við að villast á perforations peritonitis af öðrum
ástæðum, t.d. við appendicitis acuta, perforation á:
vesica fellea, cancer ventriculi, og cancer coli, Mich-
els diverticulum, diverticulum duodeni eða flexura
sigmoidea, echinococcus hepatis o.s.frv.
Af öðrum sjúkdómum má benda á pancreatitis ac-
uta (og p. apoplexia), mesenterial thrombosis, byrj-
andi (strangulation) ileus, blýeitrun, gall- og nýrna-
kolik, crises gastiques við lues í centraltaugakerfinu,
gastritis phlegmonosa, angina pectoris (s. abdomin-
alis), byrjandi pneumonia og byrjandi pleuritis (bas-
alis), svo að drepið sé á það helsta.
I eitt sinn var höfundur þessarar greinar viðstadd-
ur er sjúklingur dó af völdum ruptura aortæ thor-
acalis og virtust einkennin við það um tíma líkjast
nákvæmlega einkennum við acut perforation á maga-
sári. I tvö skipti er ég hefi gert laparotomia að óþörfu
vegna gruns um sprungið magasár var 2. sjúklingurinn
(kona um þrítugt) með byrjandi pleuritis basalis sin.,
eins og greinilega kom í ljós næstu daga. í hinu tilfell-
inu fannst ekkert en sá sjúklingur fékk síðar manifest
ulcus ventriculi.
Meðferð
Fátt eitt er um meðferð perforationar að segja.
Langflestir hallast að því að láta einfalda lokun á per-
forations-opinu nægja. Pó virðist hættulítið að gera
resection á maganum í sumum tilfellum ef ástand
sjúklingsins er gott og þá frekar nú á dögum vegna
hinna nýju antibiotica.
Hins vegar er varasamt og ástæðulaust að gera
G.e. anast. þar eð sjaldan er um mikla retension að
ræða eftir einfalda lokun, en hætta á að ulcus jejun.
myndist.
Um helming þessara sjúklinga þarf að operera á ný
eftir einfalda lokun. Eru þá skilyrði til resectionar oft
erfið vegna samvaxta svo að gripið er af mörgum til
G. e. anast. er oftast gefst vel. Pó mun resection a.m.
Ogilvie (pylorus skilinn eftir, en slímhúðin í antrum
pylorissvæðinu flegin burtu) reynast enn betur þegar
of áhættusamt þykir að nema sárið í burtu.
Árið 1946 ritar Vinck A. Hedley um conservativ
meðferð á sprungnum ulcus pepticum er Bedford-
Tuxner hafði reynt 1945 á 6 tilfellum. Hafa þeir sjúk-
lingana í byrjun í Fowlerslegu - soga upp úr maganum
með Levin nefslöngu og gefa æthyl-morphin intraven-
öst í það stórum skömmtum að það gefi fullkomna
vellíðan.
í febrúar 1949 birtist svo grein eftir Sam F. Seeley
(o.fl.) um sama efni þar sem þeir hafa notað conserv-
ativ lækningu á perf. u. p. í 34 tilfellum er öll lifðu.
Nota þeir auk morfínsins penicillin og súlfalyf í stór-
um skömmtum auk intravenöst saltgjafar o.s.frv.
Vel væri athugandi að viðhafa slíka meðferð á af-
skekktum stöðum hér á landi þegar ógerlegt er að
koma sjúklingnum á sjúkrahús eða operera hann á
staðnum.
Operationes mortalitet
Pað er auðsjáanlega fleira en tímalengdin frá per-
foration sem kemur til greina og ræður úrslitum um
afdrif þessara sjúklinga þótt öllum beri saman um
að hún sé mikilvægust. Pannig deyja jafnan nokkrir
sjúklingar úr concomitterandi alvarlegum sjúkdóm,
svo sem cancer í öðrum líffærum, hjartabilun, nýrna-
og lifrarsjúkdóm o.s.frv., er þá oftast uppgötvast ekki
fyrr en við section.
Þá er nákvæm og stór statistík (362 tilfelli - þar
af 318 opereruð) er Luer birti nýlega mjög athygl-
isverð með tilliti til shockástands þessara sjúklinga.
Telur hann að enda þótt flestir þeirra komi með klín-
ísk einkenni um shock á hærra eða lægra stigi þá sé
blóðþrýstingurinn venjulega eðlilegur. En í nokkrum
tilfellum (ca. 3% í hans tölum) hafi sjúkl. mjög lágan
blóðþrýsting og af þeim dóu 72,7% en meðaldánar-
talan eftir aðgerð var 18,2%.
Stærð perforationar og það hversu mikið magainni-
hald matarkyns hefir borist út í lífhimnuna er einnig
mikilvægt. Eins það hvort magasýrur eru miklar eða
litlar vegna infektionarinnar.
Lífhimnubólgan sjálf við perforation á ulcus pept-
icum er hlutfallslega góðkynja og getur oft verið as-
eptísk í nokkurn tíma.
En talið er þó að sóttkveikjur finnist alloft við
ræktun úr lífhimnunni þegar snemma í sjúkdómn-
um og í sumum tilfellum hættulegir sýklar eins og
staphylococcus og streptococcus.
Operationsmortalitet eftir perforation á ulcus
pepticum hlýtur því að vera undir ýmsu komið en
ætti þó að fara minnkandi eftir að hin nýju antibiotica
komu til sögunnar. Víðtækar eftirathuganir frá Ame-
ríku og Evrópu er ná yfir mörg ár og greina frá 5061
tilfelli í allt sýna meðaldánartölu 23,9%. Statistík frá
Svíþjóð frá árunum 1911-1925 er greinir frá 1767 til-
fellum frá 50 sjúkrahúsum og áður var minnst á telur
meðaldánartölu 32,8% en statistík frá Gavlesjúkra-
húsinu í Svíþjóð frá árunum 1928-1942 skýrir frá 162
tilfellum af perf. ulc. pept. og er dánartalan þar 15,8%
enn af 51 tilfelli opereruðum í St. Göransjúkrahúsinu
í Stokkhólmi dóu aðeins 2, eða tæplega 4%. Nýlega
hefir H. Finsterer birt 2989 tilfelli frá Vínarborg af
perf. u. p. Á 90 völdum tilfellum var gerð resection
með dánartölu 4,4% en á hinum 208 aðeins sutura
ulceris með dánartölu 25%.
Eins og áður um getur mun ekki fjarri sanni að um
100 tilfelli af ulcus peptic. perforat. hafi verið operer-
uð á öllum sjúkrahúsum landsins á tímabilinu 1923-
1948. Hefir mér talist svo til að meðaldánartala eftir
aðgerð á um 87 þessara tilfella er ég hefi getað fengið
upplýsingar um fari ekki fram úr 13 af hundraði og má
það teljast mjög góður árangur miðað við öll árin.
Læknablaðið 2005/91 47