Læknablaðið - 15.01.2005, Qupperneq 77

1975-1 984 / BERKLAVEIKI
Fig. 7.
PERCENTACE OF TOTAL POPULATION EXAMINED FOR TUBERCULOSIS IN
CASE-FINDING SURVEYS AND IN DISPENSARI ES, B Y YEAR.I937-70
1937 1940 1950 1960 1970
______________________________________ YEAR
sem ástæða þótti til. Með hinum nýju skyggnimynda-
tækjum var heildarberklarannsókn framkvæmd á
Akureyri næsta ár, 1949, og náði rannsóknin til 6832
manns, eða 99,4% íbúanna. 40 reyndust hafa virka
berklaveiki þar og voru 8 þeirra áður óþekktir. Árið
1950 voru Vestmannaeyjar rannsakaðar á sama hátt
með 99,5% þátttöku, alls 3423 manns, 15 reyndust
hafa virka berklaveiki, þar af einn áður óþekktur,
árið 1951 Húsavík, alls 1148 manns með 99,1% þátt-
töku og 7 virka berklasjúklinga, alla áður óþekkta,
1952 Siglufjörður, alls 2447 með 98,5% þátttöku og
einn sjúkling áður óþekktan, 1953 ísafjörður, alls
2205 manns með 98,8% þátttöku og einn sjúkling
áður óþekktan og árið 1954 Sauðárkrókur, alls 881
manns og einn sjúkling áður óþekktan. Er árangri
þessara rannsókna nánar getið í skýrslum berklayfir-
læknis í Heilbrigðisskýrslum viðeigandi ára.
Eftir 1955 fækkar ferðarannsóknum vegna smit-
unaruppspretta en það ár eru rannsakaðir 16,4% af
landsmönnum. Var þeim þó haldið áfram fram undir
1960 og sé fjöldi þeirra einstaklinga sem auk þess voru
rannsakaðir á berkladeildum heilsuverndarstöðvanna
jafnframt talinn með voru árlega rannsakaðir um 10%
af þjóðinni. Fyrst eftir 1965 fækkar rannsóknum með
ferðaröntgentækjum að miklum mun þar sem bæði
rafmagn og röntgentæki eru þá komin víða um landið
og nauðsyn rannsókna þvarr óðum vegna hraðminnk-
andi smitunar. Árlegar berklarannsóknir stöðvanna
nema þó stöðugt 7-8% af íbúafjölda þjóðarinnar og
eru því aðalberklavarnir landsins bundnar við þær (7.
mynd). í þeim tölum sem hér hafa verið nefndar er þó
ekki meðtalinn fjöldi þeirra nemenda sem árlega hafa
verið berklaprófaðir í skólum landsins. Eru þær rann-
sóknir þó gerðar eingöngu í berklavarnarskyni og ná
nú til flestra héraða landsins og meiri hluta barna á
skólaaldri, eða um 20% þjóðarinnar, enda eru þessi
berklapróf nú besti mælikvarði berklasmitunarinnar
í landinu (sjá síðar). Pegar um heildarrannsóknir var
að ræða voru þó berklaprófin ávallt talin með.
Árið 1938 var Samband íslenskra Berklasjúklinga
stofnað. Setti félagið sér þegar það markmið að koma
upp vinnuheimili fyrir berklasjúklinga, enda var þess
þá mikil þörf. Áður hafði komið fram slík tillaga (39,
74). Var árleg almenn fjársöfnun í þessu skyni þegar
hafin meðal landsmanna og varð félaginu vel ágengt.
Árið 1944-45 var vinnuhælið að Reykjalundi reist og
tók það til starfa á árinu 1945 (75). Vistaði það þá
um 40 sjúklinga en heita mátti að stækkun á því væri
þá þegar hafin þannig að það tæki 80 vistmenn (77).
Á hælinu dvöldust í fyrstu svo til eingöngu sjúklingar
sem sendir voru frá sjúkrahúsum eða hælum til áfram-
haldandi langvinnrar dvalar eða til skólunar í því skyni
að taka upp aðra vinnu. Varð þegar í stað mikið gagn
af þessari stofnun þar sem hún létti á heilsuhælunum,
kom í veg fyrir að veikin tæki sig upp og auðveldaði
sjúklingunum aðgang að vinnu við þeirra hæfi, bæði
á vinnuhælinu og síðar á opnum markaði. Er hér var
komið sögu hafði að vísu dregið mjög úr fjölda ný-
skráðra og endurskráðra berklasjúklinga. Árið 1945
voru 2,7 sjúklingar skráðir í fyrsta sinn og í árslok
7,3, hvorttveggja miðað við 1000 íbúa. Dauðsföllin
voru þá 68 miðað við 100 þús. íbúa og höfðu farið ört
lækkandi. Stofnun þessi hefur sem kunnugt er ætíð
verið rekin af SÍBS (berklasambandinu) og var hún
fyrir nokkrum árum vegna þverrandi fjölda berkla-
sjúklinga opnuð öðrum öryrkjum er vinnuþjálfunar
þarfnast (76). Að sjálfsögðu hefur stofnunin notið
nokkurs fjárhagslegs stuðnings frá hendi hins opin-
bera, einkum ríkisins.
En einmitt um þetta leyti koma nýir atburðir til
Læknablaðið 2005/91 77