Læknablaðið - 15.01.2005, Blaðsíða 107

1985-1994 / ÁHÆTTUÞÆTTIR KRANSÆÐASJÚKDÓMA
Áhættuþættir kransæðasjúkdóms
meðal karla og kvenna á Islandi
Niðurstöður úr hóprannsókn Hjartaverndar 1967-1985
Læknablaðið 1992; 78: 267-76
Guðmundur
Þorgeirsson 1946
Davíð Davíðsson
1922
Helgi Sigvaldason
1931
Nikulás Sigfússon
1929
Ágrip
Samband hinna ýmsu áhættuþátta og dánartíðni úr
kransæðasjúkdómi var kannað í úrtaki 8001 karls
og 8468 kvenna sem hafa komið að minnsta kosti
einu sinni til skoðunar í framskyggndri hóprannsókn
Hjartaverndar.
Karlarnir voru á aldrinum 34-74 ára og konurnar
34-76 ára við fyrstu heimsókn í Hjartavernd. í ár-
slok 1985 hafði þessum hópi fólks verið fylgt í tvö til
17 ár. Þá höfðu 1140 (14,2%) karlmannanna og 537
(6,3%) kvennanna látist. Tíðni dánarorsaka var mjög
ólík meðal kynjanna. Þannig stöfuðu 43% dauðsfalla
karla af kransæðasjúkdómi, 27% af illkynja sjúk-
dómum og 7% af heilablóðfalli. Illkynja sjúkdómar
voru algengasta dánarorsök kvenna (42,3%), krans-
æðasjúkdómar var orsök 19,4% dauðsfalla og 6,9%
stöfuðu af heilablóðfalli.
Sjálfstætt vægi hinna ýmsu áhættuþátta var metið
með tölfræðilegri fjölþáttagreiningu Cox. Aldur, kól-
esteról og þríglýseríðar í sermi, reykingar og blóð-
þrýstingur (slagbil) voru tölfræðilega marktæk sem
sjálfstæðir áhættuþættir kransæðadauða beggja kynja.
Fastandi blóðsykur var marktækur áhættuþáttur með-
al karla en ekki meðal kvenna. Hins vegar voru hvorki
hlutfall líkamsþunga eða líkamshæðar, né fyrri saga um
reykingar sjálfstæðir áhættuþættir kransæðadauða.
Niðurstöður þessarar rannsóknar benda til þess
að helstu áhættuþættir kransæðasjúkdóms séu nán-
ast hinir sömu meðal íslenskra karla og kvenna. Hins
vegar eru dánarlíkur kvenna úr kransæðasjúkdómi
næstum fimmfalt lægri en dánarlíkur karla og er því
viðbótarhætta sem tengist hverjum áhættuþætti mun
lægri meðal kvenna en karla.
Inngangur
Á undangengnum árum og áratugum hefur náðst slíkur
árangur í faraldsfræðilegum rannsóknum á hjarta- og
æðasj úkdómum, að nokkur vitneskj a um helstu áhættu-
þætti sjúkdóma er orðin hluti af almennri þekkingu
upplýsts fólks. Margt er þó enn óljóst og um sumt ríkir
ágreiningur. Þannig hefur styrkur háþéttni-fitu-prótín-
kólesteróls (HDL) í sermi reynst jákvæður áhættu-
þáttur (verndandi þáttur) í Framingham-rannsókninni
(1), Tromsö-rannsókninni (2) og víðar, en skiptir ekki
máli sem sjálfstæður þáttur í British Regional Heart
Study (3). Miklu minni og óöruggari vitneskja liggur
fyrir um áhættuþættina meðal kvenna en karla og sum-
ar rannsóknir hafa jafnvel bent til þess að áhættuþætt-
ir kransæðasjúkdóms séu alls ekki hinir sömu meðal
kynjanna (4). Loks hafa rannsóknir á mismunandi
stöðum í heiminum sýnt mikinn svæðisbundinn breyti-
leika, jafnvel hvað hina öflugustu áhættuþætti snertir.
Þekkt dæmi um reykingar, sem í Japan og í fleiri Asíu-
löndum vega ekki þungt sem áhættuþáttur kransæða-
sjúkdóms (5), þótt þær séu helsta orsök lungnakrabba-
meins og langvinnra lungnasjúkdóma. Rannsóknir
í Afríku benda til þess að háþrýstingur sé þar mikil-
væg orsök hjartabilunar og heilablóðfalla, en sé ekki
áhættuþáttur kransæðaþrengsla (6).
Þótt fyrirfram sé líklegt að sömu áhættuþættir
skipti máli á íslandi og á hinum Norðurlöndunum er
ekki óhætt að fullyrða um það að óathuguðu máli. Á
íslandi verður því ekki komist hjá að spyrja spurning-
arinnar: Hverjir eru áhættuþættir kransæðasjúkdóms
með íslenskri þjóð?
Einn megintilgangur hóprannsóknar Hjartavernd-
ar frá upphafi hefur verið að kanna áhættuþætti
hjarta- og æðasjúkdóma á íslandi. í þessari grein verð-
ur greint frá niðurstöðum úr athugunum á 8001 karl-
manni og 8468 konum sem fylgt hefur verið eftir í tvö
til 17 ár. Gefst þannig tækifæri til að bera saman vægi
hinna helstu áhrifaþátta meðal kynjanna.
Aðferðir og þýði
Rannsókn Hjartaverndar er ferilrannsókn, sem hófst
haustið 1967 og er enn í gangi. Nákvæm greinargerð
um skipulag rannsóknarinnar, val úrtaks, þátttöku og
framkvæmd hefur þegar verið birt í skýrslum Hjarta-
verndar (7, 8). í stuttu máli var boðið til rannsóknar-
innar öllum körlum sem samkvæmt þjóðskrá 1. des-
ember 1966 áttu lögheimili á höfuðborgarsvæðinu og
fæddir voru árin 1907, T0, 12, 14, 16, 17, 18, 19,
’20, ’21, ’22, ’24, ’26, ’28, ’31 og ’34. Konurnar sem
boðin var þátttaka voru fæddar ári síðar, þ.e. 1908,
1911 o.s.frv. Rannsóknin hefur verið framkvæmd í
nokkrum áföngum (mynd 1). Bæði karla- og kvenna-
hópnum var skipt eftir fæðingardögum og í fyrsta
áfanganum var boðið þeim sem fæddir voru 1., 4., 7.,
...28. til 31. hvers mánaðar (B-hópur).
Þegar fyrsta áfanga karlarannsóknarinnar var
Iokið í árslok 1968 tók við fyrsti áfangi kvennarann-
Læknablaðið 2005/91 107