Læknablaðið - 15.01.2005, Side 112

1985-1994 / ÁHÆTTUÞÆTTIR KRANSÆÐASJÚKDÓMA
hinn bóginn hafa þær verið heldur eldri þegar
þær hafa komið til athugunar, sem gæti verkað í
gagnstæða átt og dregið úr kynjamuninum.
2. Hlutfallslegt mikilvægi kransæðasjúkdóms sem
dánarorsakar er miklu meira meðal karla en
kvenna. A þeim aldri, sem rannsóknin tekur
til, er kransæðasjúkdómur langalgengasta dán-
arorsök karla jafnvel þótt öll krabbamein séu
flokkuð saman. Hið gagnstæða er uppi á ten-
ingnum meðal kvennanna. Illkynja æxli, tekin
sem einn sjúkdómur, vega þar langþyngst og
kransæðasjúkdómur veldur innan við fimmt-
ungi dauðsfallanna (mynd 2).
3. Þótt flestir hinir sömu áhættuþættir stuðli að
kransæðadauða meðal karla og kvenna er inn-
byrðis vægi einstakra áhættuþátta mismunandi
eins og nánar verður fjallað um hér að neðan.
Áhœttuþœttir kransœðasjúkdóms: Með því að beita
tölfræðilegri fjölþáttagreiningu Cox, er reynt að meta
sjálfstætt framlag einstakra áhættuþátta til kransæða-
sjúkdómsins. Aðferðin tekur bæði tillit til þess að
þættirnir eru margir og hugsanlega samverkandi, og
einnig til verkunartímans. Hið síðarnefnda er mjög
mikilvægt í langtímarannsókn eins og þessari, þar
sem þátttakendur koma inn í rannsóknina á mismun-
andi tímum og er því fylgt eftir mislengi.
I stuttu máli má draga saman helstu niðurstöður
um áhættuþætti kransæðasjúkdóms á íslandi á þann
hátt, að þeir séu hinir sömu og fundist hafa í fjölmörg-
um faraldsfræðilegum rannsóknum í N-Ameríku, V-
Evrópu og Norðurlöndum (12-15).
Aldur, kólesteról í blóði, reykingar og blóðþrýst-
ingur í slagbili eru allt marktækir áhættuþættir með
báðum kynjum. Að auki höfðu þríglýseríðar í blóði
sjálfstætt vægi meðal kvenna og fastandi blóðsykur
meðal karla. Hins vegar hafði ofþungi, metinn sem
þyngdarstuðull, ekki sjálfstætt vægi, ekki heldur blóð-
þrýstingur í hlébili þegar tekið hafði verið tillit til blóð-
þrýstings í slagbili. í fiestum tilvikum reyndust sömu
áhættuþættir vera tölfræðilega marktækir hjá báðum
kynjum. Þó var munur á vægi hinna veikari áhættu-
þátta, fastandi blóðsykurs og þríglýseríða. Þessir
þættir eru innbyrðis tengdir og voru báðir á mörkum
tölfræðilegrar marktektar. Meðal karla vó fastandi
blóðsykur þyngra og ýtti þríglýseríðum af lista hinna
marktæku áhættuþátta. Hið gagnstæða var uppi á
teningnum hjá konum; þríglýseríðar komust á lista
hinna marktæku efnisþátta en fastandi blóðsykur féll
út.
Kólesteról: Fjölmargar faraldsfræðilegar rannsóknir
víða um heim hafa sýnt mikilvægi kólesteróls sem
áhættuþáttar kransæðasjúkdóms meðal karla (12-
15). Er sérstök ástæða til að minna á sjö landa rann-
sóknina, sem sýndi meðal annars hversu vægi margra
áhættuþátta er mismunandi í mismunandi löndum, en
alls staðar skipti kólesteról sköpum (16). Rannsókn-
ir á meinþróun æðakölkunar í margvíslegum dýratil-
raunum hafa rennt enn frekari stoðum undir lykil-
hlutverk kólesteróls í meinþróun sjúkdómsins (17)
sem og árangur af kólesteróllækkandi meðferð á allra
síðustu árum (18, 19). Gagnstætt þessari samstöðu
sem ríkt hefur um hlutverk kólesteróls meðal karla,
hafa niðurstöður um mikilvægi þess meðal kvenna
verið misvísandi og reyndar af skornum skammti eins
og fyrr er getið. Sérstaklega ber að geta rannsóknar
Bengtson og samstarfsmanna í Gautaborg sem ný-
lega var gerð ýtarleg skil á hér í Læknablaðinu (4). í
athugun þeirra á 1462 konum reyndist kólesteról ekki
vera sjálfstæður áhættuþáttur kransæðaáfalla. Hins
vegar höfðu þríglýseríðar sjálfstætt gildi. Niðurstöð-
ur okkar eru að því leyti frábrugðnar að kólesteról
er ótvírætt sjálfstæður áhættuþáttur meðal íslenskra
kvenna. Eins og fram kemur á mynd 4 er hins vegar
greinilegt, að sú áhætta sem fylgir kólesterólaukning-
unni, er miklu minni meðal kvenna en karla og kall-
ar á allt önnur viðbrögð. Sennilega er það fjölmenni
hinnar íslensku rannsóknar með hálft níunda þúsund
þátttakenda sem gerir okkur kleift að greina áhrif
sem ekki eru öflugri en þetta. Svipaðar niðurstöður
hafa nýlega verið kynntar úr ýmsum öðrum rann-
sóknum (20,21).
Þríglýseríðar: í þessari rannsókn reyndust þríglýs-
eríðar hafa sjálfstætt vægi sem áhættuþáttur meðal
beggja kynja. Að þessu leyti ber niðurstöðum saman
við niðurstöður rannsókna í Gautaborg sem fyrr er
vísað til (4). Töluverður ágreiningur hefur ríkt um
vægi þríglýseríða (22, 23). Samband þeirra við aðra
áhættuþætti er margháttað og flókið, til dæmis við lík-
amsþunga, sykurþol og blóðþrýsting og miklu minna
er vitað um hlutverk þeirra í meinþróun æðakölkunar
heldur en hlutverk kólesteróls. Nokkuð dregur það
úr gildi niðurstaðna okkar, að ekki er unnt að meta
þátt HDL-kólesteróls í afdrifum þátttakenda í rann-
sókninni. Þar sem öfugt samband ríkir oft milli þrí-
glýseríða og HDL-kólesteróls gætu hækkandi þríglýs-
eríðar einfaldlega verið óbeinn mælikvarði á lækkandi
HDL-kólesteról, en ekki skipt máli sem sjálfstæður
áhættuþáttur. Á móti því mælir athugun á hlutverki
apo-lípóprótína í hluta þess rannsóknahóps sem hér
er fjallað um (hópur D) (24). I þeim hópi reyndust
þríglýseríðar sem og kólesteról hafa sjálfstætt vægi
þótt tekið væri tillit til bæði apo-A (mælikvarði á
HDL-kólesteról) og apo-B lípóprótína (mælikvarði á
lágþéttni-fitu-prótín-kólesteról (LDL)). Eftir að hafa
velt fyrir sér sambærilegum atriðum árum saman,
hafa forsvarsmenn Framinghamrannsóknarinnar ný-
lega komist að þeirri niðurstöðu að þríglýseríðar hafa
sjálfstætt vægi sem áhættuþáttur kransæðasjúkdóms
(23).
112 Læknablaðið 2005/91