Læknablaðið - 15.01.2005, Side 119

1 995-2004 / ÞRÓUN OFÞYNGDAR OG OFFITU
Tafla V. Hlutfall ofþyngdar (líkamsþyngdarstuðull, BMI 25-29.9) og 95% öryggisbil (Cl) á hverju tímabili eftir aldri og kyni.
45-54 ára 55-64 ára
Skoöunarár Meöaltal 95% Cl Meóaltal 95% Cl
Karlar
1975-1977 45,8 42,1-49,6 46,2 42,5-49,9
1979-1981 44,2 40,6-47,8 51,1 45,5-56,7
1983 42,9 33,8-52,3 51,4 41,5-61,2
1985-1987 42,2 35,8-48,8 54,7 50,8-58,6
1988-1989 47,9 38,7-57,2 45,1 35,2-55,3
1993-1994 53,6NS 44,5-62,6 52,5' 43,2-61,7
Konur
1977-1979 29,0 25,6-32,6 34,2 31,2-37,3
1981-1984 33,9 30,9-37,1 34,2 30,3-38,2
1987-1991 38,5" 32,0-45,3 39,6 36,4-42,9
1993-1994 39,0'" 30,4-48,2 45,5*" 35,9-55,2
NS: Ekki marktæk breyting á tímabilinu 1975-1994. * Hlutfall ofþyngdar vex að meöaltali á tímabilinu 1975-1994 samkvæmt línulegri aóhvarfsgreiningu, p< 0,05. + * Tímabil 1987-1989. *** Hlutfall ofþyngdar vex að meðaltali á tímabilinu 1977-1994 samkvasmt línulegri aðhvarfsgreiningu, p< 0,01.
Tafla VI. Hlutfall offitu (líkamsþyngdarstuðull, BMI tímabili eftir aldri og kyni. 30) og 95% öryggisbil (Cl) á hverju
45-54 ára 55-64 ára
Skoöunarár Meðaltal 95% Cl Meöaltal 95% Cl
Karlar
1975-1977 10,4 8,3-12,9 11,7 9,4-14,3
1979-1981 11,4 9,3-13,9 9,0 6,1-12,7
1983 11,8 6,6-19,0 12,1 6,6-19,9
1985-1987 15,6 11,2-20,9 11,0 8,7-13,6
1988-1989 13,4 7,9-20,9 17,6 10,8-26,4
1993-1994 19,2' 12,7-27,2 16,7NS 10,5-24,6
Konur
1977-1979 8,6 6,6-11,0 11,2 9,3-13,3
1981-1984 10,3 8,4-12,4 14,0 11,3-17,1
1987-1991 17,4" 12,6-23,1 17,7 15,3-20,3
1993-1994 14,6'” 8,9-22,1 24,5'" 16,8-33,7
* Hlutfall offitu vex aó meóaltali á tímabilinu 1975-1994 samkvasmt línulegri aóhvarfsgreiningu, p<0,01. NS: Ekki marktæk breyting á tímabilinu 1975-1994. ** Tímabil 1987-1989. *** Hlutfall offitu vex aö meöaltali á tímabilinu 1977-1994 samkvasmt línulegri aðhvarfsgreiningu, p 0,0001.
en hlutfall fitu hefur heldur minnkað. Tölur um
fæðuframboð sýna svipaðar niðurstöður, framboð
orku hefur lítið breyst en hlutfall fitu rninnkað
lítillega á tímabilinu (15). Mettuð fita hefur að vísu
minnkað töluvert en ómettuð fita komið í staðinn.
Framboð á sykri hefur lftið breyst á tímabilinu og
nánast staðið í stað frá árinu 1956. Aukin þyngd og
offita verður því vart skýrð með breyttu mataræði.
Rannsóknir benda lil þess að fituríkt fæði auki líkur
á offitu (25). Innbyrðis hlutfall orkugjafa í fæðunni
hefur bæði áhrif á temprun neyslu og orkunotkun
(26-28). Rannsóknir á fólki, sem borðar að vild
mismunandi samsett fæði, sýna að það innbyrðir að
jafnaði færri hitaeiningar á kolvetna- og prótínríku
fæði en á fituríku, hugsanlega vegna mikillar orku-
þéttni fitu og minni sedduáhrifa í hlutfal'i við orku-
gildi (26, 28, 29). Jafnframt hafa rannsóknir sýnt að
orkunotkun eykst á prótín- og kolvetnaríku fæði,
bæði vegna örvunar grunnefnaskipta og varmataps
eftir máltíð (26). Ennfremur hefur komið í ljós að
fólk grennist alla jafna ef hlutfall prótína og kolvetna
er aukið á kostnað fitu og umframorka úr fitu leiðir
til meiri fitusöfnunar en umframorka úr kolvetnum
vegna rninna varmataps eftir neyslu kolvetna en fitu
(30-32). Niðurstöður faraldsfræðilegra rannsókna
sýna að meðal þjóða þar sern kolvetnaneysla er hvað
mest í heiminum hefur offita verið fátíð (25). Hins
vegar hafa hóprannsóknir á fólki ekki sýnt beint
samband milli offitu og fituneyslu umfram önnur
orkuefni (33,34).
Nærtækasta skýringin á aukinni offitu hér á landi
er því minni hreyfing fólks við daglegar athafnir og
störf. Peir Prentice og Jebb (20) og Heini og Weinsier
(35) hafa bent á að hreyfingarleysi skipti ekki síður
máli en mataræði í þróun offitu og vegi jafnvel þyngra
ef eitthvað er. Finnsk ferilrannsókn komst að sömu
niðurstöðu, að lítil hreyfing væri enn mikilvægari
áhættuþáttur en mataræði fyrir aukinni líkamsþyngd
og offitu (36).
Margt bendir til þess að verulega hafi dregið úr
vinnutengdri hreyfingu og daglegri áreynslu hér á
Tafla VII. Framboð á orku, fitu og sykri og hlutfallslegt framlag fitu til orkunnar 1976-1995. ingum frá Hagstofunni hefur erfiðisvinnustörfum
Athugasemdir 1976-1980 1981-1985 1986-1990 1991-1995 fækkað hlutfallslega en æ fleiri stunda kyrrsetustörf
Orka, kkal/ Alkóhól meðtalið 2948 2987 3078 3013 (37). Á sama tíma hafa flest störf orðið áreynslu-
dag minni vegna aukinnar vél- og tæknivæðingar en rann-
Fita, g/ 132 138 134 130 sóknir hafa sýnt að orkunotkun yfir daginn eykst
íbúa/dag verulega við smávægilegar vinnutengdar hreyfingar
Sykur, g/ 141 141 145 141 (38). Bílaeign landsmanna hefur stóraukist svo og
íbúa/dag sjónvarpseign (37) og nteð auknum fjölda sjónvarps-
Fita, % orku 39,6 40,7 38,6 38,1 stöðva hefur sjónvarpsáhorf aukist. Rannsóknir
gerðar í Reykjavík á þessu tímabili, sú fyrri árið 1979,
sú seinni 1990 en hún náði til alls landsins (23,24).
Séu niðurstöður þessara tveggja kannana bornar
saman kemur í ljós að heildarorka hefur lítið breyst
Prentice og Jebb hafa sýnt að bílaeign og sjónvarps-
áhorf eru góður mælikvarði á hreyfingarleysi og
tengjast fremur breytingum á offitu en orku- og
fituneysla (20). A hinn bóginn sýna niðurstöður
Hjartaverndar að hlutfall þeirra sem hreyfa sig
Læknabladið 2005/91 119