Læknablaðið - 15.11.2005, Síða 26

FRÆÐIGREINAR / SÁLFÉLAGSLEGT VINNUUMHVERFI
Tafla IV. Samspil heilsufarseinkenna, kyns og aldurs við rafræna vöktun logistískri aðhvarfsgreiningu. metið með
OR 95% vikmörk
Kyn 1,479 1,069 2,046
Aldur 1,055 1,040 1,069
Hefur fundiö fyrir
- verk fýrir brjósti eða hjarta ,527 ,271 1,023
- veriö óvenju andstutt (ur) 2,374 1,211 4,654
- verkjum í vöövum eða liðum 1,079 ,725 1,607
- höfuöverk 1,019 ,699 1,486
- verk í baki 1,080 ,722 1,614
- verk í hálsi og heröum 1,117 ,712 1,753
- magaverk ,664 ,412 1,072
- hjartsláttartruflunum 1,213 ,570 2,579
- svima ,920 ,487 1,739
- lystarleysi ,641 ,298 1,376
- þreytu eftir það sem á aö teljast nægur nætursvefn 1,064 ,703 1,610
- svefnerfiðleikum 1,610 1,029 2,521
- kvíða eöa spennu 1,014 ,624 1,646
- áhyggjum eða dapurleika 1,036 ,617 1,742
vera fjórum sinnum eða oftar fjarverandi frá vinnu
vegna eigin veikinda. Jafnframt er lægra hlutfall
starfsmanna sem vinnur undir rafrænu eftirliti
aldrei veikur (16,7% samanborið við 20,7%) eða
veikur sjaldnar en þrisvar sinnum á ári (56,9% og
60,8%) ( 2=12,5 df 4 p=0,014). Konur eru oftar frá
vinnu vegna eigin veikinda en karlar.
Umræður
Ljóst er að rafrænt eftirlit á vinnustöðum í formi
eftirlitsmyndavéla, eftirliti með netnotkun, tölvu-
pósti og afköstum er orðið hluti af vinnuaðstæðum
fjölmargra starfsmanna. í þeirri rannsókn sem hér
er kynnt segja 29% starfsmanna (n=274) að þeir
vinni undir rafrænu eftirliti, hlutfallslega álíka
margar konur og karlar, en 36% (n=337) segist
ekki vita hvort svo sé. I ljósi laga um persónuvernd
sem kveður á um að hinn skráði skuli ótvírætt
hafa veitt samþykki sitt, vekur athygli hversu hátt
hlutfall starfsmanna í þeim sex fyrirtækjum sem
voru skoðuð segist ekki vita hvort vinna þeirra sé
vöktuð rafrænt.
Starfsmenn í þessari rannsókn telja að tilgang-
urinn með rafrænni vöktun á vinnustað þeirra
beinist að eftirliti með starfsmönnunum sjálfum,
fremur en að þeirri vöru eða þjónustu sem verið er
að selja. Starfsmennirnir voru síst á því að rafræn
vöktun væri viðhöfð til að bæta líðan starfsmanna,
enda augljóst á niðurstöðunum að þeir sem vinna
undir rafrænni vöktun eru meira útsettir fyrir
ýmsum álagsþáttum og meirihluti starfsmanna
segir eftirlitið valda óþægindum. Þessar niður-
stöður eru í takt við erlendar rannsóknir sem sýna
að rafrænu eftirliti sé fyrst og fremst ætlað að auka
framleiðni fyrirtækja og koma í veg fyrir að starfs-
menn svíkist undan (20, 21).
Niðurstöður rannsóknarinnar benda til þess,
eins og þær erlendu rannsóknir sem kynntar eru
hér að framan (1, 15-17) að andlegt og félagslegt
álag sé meira meðal starfsmanna sem vinna undir
rafrænu eftirliti, mælt í þáltum eins og streitu, því
að vera andlega úrvinda í lok vinnudags, lítilli
starfsánægju, svefnerfiðleikum og veikindafjar-
vistum. Hins vegar voru konur sem unnu undir
rafrænu eftirliti ekki líklegri en aðrar konur til að
hafa fundið fyrir sjúkdómseinkennum sem spurt
var um, eins og verkjum í hálsi og herðum, höfði,
síþreytu og auknum hjartslætti og eru þær niður-
stöður ekki í samræmi við áðurnefnda erlenda
rannsókn (1). Karlar sem tóku þátt í rannsókninni
og vinna undir rafrænu eftirliti eru aftur á móti lík-
legri en aðrir karlar til að hafa fundið fyrir slíkum
sjúkdómseinkennum. Erfitt er að svara á grund-
velli þessarar rannsóknar hvað veldur þessum
kynjamun og erlendar rannsóknir hafa ekki skoð-
að kynbundna líðan starfsmanna sem vinna undir
rafrænu eftirliti. Þetta þarf því að skoða nánar.
Þegar litið er til vinnuskipulagsþátta, svo sem
vinnuhraða, sjálfræðis, stuðnings og starfsanda,
eru konur líklegri en karlar til að segjast vinna
við það sem telst frá vinnuverndarsjónarmiði vera
slæmt vinnufyrirkomulag. Það má skýra með vísan
í kynjaskiptan vinnumarkað og að konurnar eru
líklegri en karlarnir til að vinna í þjónustuverum
og við sambærileg störf þar sem er mikil einhæfni,
lítið sjálfræði og fjölþætt rafræn vöktun er við lýði.
Sú nýja tækni sem hér um ræðir, leiðrétt fyrir
áhrifum aldurs og kyns, hefur í för með sér að
starfsmenn finna meira fyrir streitu og svefnlrufl-
unum þrátt fyrir að þeir séu aðeins búnir að vinna
undir þessum kringumstæðum í fáein ár. Þetta er
sérlega umhugsunarvert vegna tengsla langtíma
streitu og svefntruflana við til dæmis geðsjúk-
dóma, hjarta- og æðasjúkdóma og við ótímabær
dauðsföll (22,23). Vert er að hafa í huga við túlkun
þessara gagna að rannsóknin sem hér er kynnt er
þversniðsrannsókn og því er ekki hægt að fullyrða
urn orsakasamhengi hvað niðurstöður varðar. Þá
er mikilvægt að muna eftir að starfsval er mjög
aldurs- og kynbundið, en það sama gildir einnig
um heilsu og lífsstíl. Rannsóknin gefur hins vegar
mikilvægar lýðheilsu- og vinnuverndarupplýsingar
sem benda til að horfa þurfi sérlega til heilsu og
líðanar þess hóps sem hér er til skoðunar.
I ljósi þessa er mikilvægt að móta stefnu urn
hvar eigi að setja mörkin um rafrænt eftirlit með
starfsmönnum, út frá spurningum um gotl og
826 Læknablaðið 2005/91