Læknablaðið - 15.11.2005, Qupperneq 72

UMRÆÐA & FRETTIR / SULLAVEIKI
Sullaveikivarnir í Stykkishólmshéraði 1962-63
Guðmundur
Helgi Þórðarson
Höfundur er fyrrum
héraðslæknir.
Hlutverk íslenskra héraöslækna hefur löngum
verið margþætt, náð til margra þátta heilbrigðis-
kerfisins, og bilið verið breitt milli þess sem krafist
var af þeim í erindisbréfi og þess sem unnt var að
sinna. Þetta gilti sérstaklega um ástandið eins og
það var fyrir daga heilsugæslustöðvanna, það er
fyrir árið 1973, en gildir að mörgu leyti enn.
Ein af skyldum héraðslækna var að sinna sulla-
veikivörnum. Sullaveiki var einn mannskæðasti
sjúkdómur á íslandi allt fram á 20. öld. Þegar ég
hóf héraðslæknisstörf 1954 var hún nánast horfin
sem sjúkdómur, en þó sást óvirkur sullur í ein-
staka manni. A starfsferli mínum minnist ég sex
manns sem urðu að fara í aðgerð vegna sullaveiki
en auk þess sá ég fjóra með kalkaðan sull í lifur.
Samkvæmt ársskýrslum var seinasta dauðsfallið af
sullaveiki árið 1964.
Sullaveikivarnir fólust fyrst og fremst í því
að hafa eftirlit með árlegri hundahreinsun og að
sjá til þess að hundar næðu ekki í hráæti, meðal
annars með því að fræða almenning og hafa eftirlit
með vinnubrögðum í sláturhúsum. Starfsmönnum
þeirra var gert skylt að gefa gaum að sull í innyfl-
um sláturfjár og setja sull sem fannst við slátrun
í sérstakt ílát og brenna í lok hvers vinnudags.
Þetta var embættisverk héraðslæknis að kynna
sláturhússtjóranum. Sömu reglur giltu um heima-
slátrun sem fór fram á hverjum bæ, en þar var ekki
hægt að hafa kerfisbundið eftirlit.
Eg hygg að víðast hafi verið gengið út frá því
að fólk gerði sér grein fyrir sambandinu milli
hunds, sauðkindar og sullaveiki enda mun mikil
fræðsla hafa farið fram um það fyrr á árum. Þeirri
fræðslu mun þó hafa verið minna sinnt þegar hér
var komið sögu. Ég rak mig fljótlega á að þekking
á þessu var sums staðar götótt.
1 Hofsóshéraði var nokkuð góð regla á hunda-
hreinsun og meðferð hráætis í sláturhúsum.
Slátrun fór fram á tveim stöðum í héraðinu, á
Hofsósi og í Haganesvík. Ég kom daglega í bæði
sláturhúsin vegna kjötskoðunar og gat sannreynl
að settum reglum væri fylgt. Engin sullatalning fór
fram en ég hygg að sullatíðni hafi almennt verið
lág. Þó kom upp umtalsverður sullafaraldur á
tveim bæjum í Fellshreppi árið 1958. Engin skipu-
leg talning var gerð en einhver brögð voru að sull í
lömbum. Ég hafði samband við oddvita hreppsins
og viðkomandi bændur og benti þeim á hætturnar
af þessu.
Um Stykkishólmshérað gegndi hér nokkuð
öðru máli. Þar virtust menn ekki eins meðvitaðir
um sullaveikivarnir. Slátrað var á mörgum stöð-
um í héraðinu, allt upp í sex stöðum, Dröngum
á Skógarströnd, tveim stöðum í Stykkishólmi,
Vegamótum í Miklholtshreppi og í tveim húsum
í Grundarfirði. Ég annaðist kjötskoðun í þessum
húsum og kom þar því daglega meðan á slátrun
stóð.
Haustið 1961 var fyrsta haustið sem ég gegndi
héraðinu. Nokkru áður en slátrun hófst kom til
mín Guðmundur Ólafsson bóndi á Dröngum, en
hann stjórnaði slátrun í sláturhúsinu þar.
Mig minnir að ég hafi orðið að gefa honum
vottorð vegna hússins sem raunar var óhæft sem
sláturhús, en það gilti um flest þau hús sem slátrað
var í á þessu svæði. Það var bara ekki völ á öðru.
I samtali okkar kom fram að tíðkast hefði að
fleygja í sjóinn þeim innyflum sem ekki væru nýtt.
Ég benti honum á að lögum samkvæmt ætti að
urða allt hráæti sem ekki væri notað eða brenna
það. Allan sull ætti skilyrðislaust að brenna. Hann
hafði góð orð um að fylgja þessum reglum.
Svo er það um haustið, fyrsta daginn sem
slátrað er, að ég fer inn að Dröngum og átti jafn-
framt erindi inn á Skógarströnd. Þegar ég kem
að Dröngum er slátrun í fullum gangi og búið að
fleygja heilmiklu af görnum og öðru innvolsi í
sjóinn niður af bænum. Hafði þá sláturhússtjórinn
slegið á sín ráð eða gleymt fyrirmælunum.
Ég benti honum á að hér væri um alvarlegt brot
að ræða og skipaði honum að safna saman öllum
þeim innyflum sem fleygt hafði verið og urða og
hafa lokið því þegar ég kæmi síðar um daginn.
Þetta var gert og ég vissi ekki annað en að hann
fylgdi reglum upp frá því. Slátrun var svo aflögð
á Dröngum.
I Grundarfirði fékk ég þær upplýsingar að þar
væri öllum úrgangi frá sláturhúsi hent í sjóinn
og var hann svo að velkjast á fjörum út um alla
Eyrarsveit fram á vetur og aðgengilegur fyrir
hunda sveitarinnar. Þar virtust menn ekki heldur
gera sér grein fyrir hættunni sem stafaði af því að
hundar ætu hráæti. Astandið virtist þarna sérlega
alvarlegt, meðal annars vegna þess að hunda-
hreinsun virtist hálfgert í molum.
Vegna kjötskoðunar kom ég við í Grundarfirði
daglega og gat því fylgst að nokkru með frá degi til
dags. Brátt kom í Ijós að óvenju mikið var af sulli
í innyflum sláturfjárins. Þetta voru mestan part
lömb, en að jafnaði finnst ekki sullur í lömbum.
Ég hafði ekki tök á að fylgjast með slátruninni
allan daginn og varð því að styðjast við lýsingu
starfsmanna.
872 Læknablaðið 2005/91