Læknablaðið - 15.10.2009, Qupperneq 22

FRÆÐIGREINAR
RANNSÓKN
vegna þess að bændur með ofnæmi leiti í önnur
störf og hætti búskap. Önnur skýring gæti verið sú
að það að alast upp og búa í sveit stuðli að minna
ofnæmi.10-11
Það var enginn munur á læknisheimsóknum
bænda og samanburðarhóps vegna ýmissa lang-
vinnra sjúkdóma eins og sykursýki og háþrýst-
ings. Langvinnir sjúkdómar virðast ekki vera al-
gengari hjá bændum en samanburðarhópi og þeir
virðast leita læknis í sama mæli og aðrir.12 Þetta
er sérstaklega athyglisvert í ljósi þess að bændur
voru að jafnaði eldri en samanburðarhópur og
mætti því ætla að sjúkdómar sem verða algengari
með vaxandi aldri ættu að vera algengari hjá þeim
og læknisheimsóknir því tíðari.
Fjarvistir frá vinnu voru færri hjá bændum en
samanburðarhópi og í styttri tíma. Þetta endur-
speglar vinnuumhverfi bænda þar sem sinna þarf
búpeningi og almennum bústörfum daglega allan
ársins hring þrátt fyrir að upp komi skammvinn
veikindi. Erfitt er fyrir bændur að fá afleysingu ef
þeir verða veikir.13 Þær tölur sem koma hér fram
geta nýst sem viðmiðunartölur um hvað eru lág-
marksfjarvistir vegna veikinda í atvinnulífinu.
Ýmsar ástæður geta verið fyrir því að heilsufar
bænda virðist ekki vera verra en hjá samanburðar-
hópi. Áhrif heilbrigðra starfsmanna (healthy work-
ers effect) verður að teljast aðalskýring þar sem
það er afar erfitt að vera sjálfstæður bóndi ef
heilsan bilar að ráði.11-14 Áhrif heilbrigðra starfs-
manna gæti verið til staðar ef í rannsókninni
svara fleiri hraustir en veikir vegna þess að þeir
veiku eru hættir (svarskekkja, response bias).
Þessi mögulega skekkja myndi vanmeta tengslin
þar sem þeir sem hefðu svarað væru hraust-
ari og hefðu minni veikindafjarvistir en þeir sem
svöruðu. Þetta truflar ekki rannsóknarspum-
ingima vegna þess að ekki er verið að kanna
orsakir sjúkdóma heldur kanna hvaða heil-
brigðisþjónusta sé nauðsynleg í sveitum. Ein
hugsanleg skýring er valskekkja (selection bias)
vegna lítillar þátttöku hjá bændum í rannsókninni.
Þeir sem eru með sjúkdóma (til dæmis hjarta- og
æðasjúkdóma) væru líklegri til að svara í slíkri
könnun en þeir sem engan sjúkdóm hafa.15 Það
sést ekki í þessari rannsókn að þetta sé vegna
þess að bændur em með meiri einkenni og fleiri
læknisheimsóknir. Ólíklegt er að um falskt jákvæð
svör sé að ræða vegna þess að sjúkdómar vom
ekki greindir í bændum. Margar rannsóknir hafa
sýnt að tíðni hjarta- og æðasjúkdóma er lægri í
bændum en í samanburðarhópi.16 Lífsstíll bænda
er jákvæður með tilliti til hjarta- og æðasjúk-
dóma. Rannsóknir á mataræði íslenskra bænda
benda ekki til þess að það sé öðruvísi en annarra
íslendinga.17'18 í starfi bænda felst mikil líkams-
hreyfing sem getur stuðlað að betra heilsufari19'20
og þeir reykja sjaldnar.
Styrkleikar þessarar rannsóknar eru ýmsir.
Hún náði til allra íslenskra bænda og meira en
helmingur þeirra tók þátt í henni. í rannsókninni
eru staðlaðir spumingalistar sem notaðir hafa
verið áður í íslenskum rannsóknum og era alþjóð-
legir.
Meðal veikleika rannsóknarinnar er lægri svar-
tíðni hjá samanburðarhópi sem og að í honum eru
fleiri konur og meðalaldur er lægri. Hafa þarf í
huga við túlkun niðurstaðna hvernig sjúkdómar
era greindir, það er að spurt er um hvort við-
komandi hafi leitað meðferðar við viðkomandi
vandamáli. Hér geta mörg atriði skipt máli, til
dæmis hversu vel læknirinn upplýsir sjúklinginn
um greininguna, hvernig sjúklingur man og upp-
lifir greiningu og hversu alvarlegt vandamálið er.
Einnig þarf að gera sér grein fyrir að þverskurðar-
rannsókn eins og þessi gerir ekki nægilega mikið
úr mikilvægi heilbrigða starfsmannsins þar sem
hraustustu bændurnir era færir um og tilbúnir
til að sinna bústörfum, til að vinna sjálfstætt og
í krefjandi vinnuumhverfi. Spurningalistinn var
víðtækur og spurt um 30 mismunandi einkenni.
Því er mögulegt að mismunur geti í sumum til-
vikum stafað af tilviljun. Höfundar litu svo á
að allar tölfræðilegar prófanir sem kynntar eru
í greininni byggðust á fyrirfram gefinni núlltil-
gátu. Þetta er umdeilanlegt en beita má til dæmis
svokallaðri Bonferroni-leiðréttingu til að leiðrétta
fyrir fjölda prófana21 og setja marktækni við 0,002
eða minna.
Samandregið sýndi rannsókn þessi lítinn mun
á almennum einkennum bænda þegar þeir vora
bornir saman við þá sem ekki vora bændur.
Fjarvistir frá virtnu vora minni hjá bændum en
samanburðarhópi.
Þakkir
Lára Sigurvinsdóttir fær þakkir fyrir gagnaúr-
vinnslu. Eftirtaldir aðilar veittu styrk til þess-
ara rannsókna: Framleiðnisjóður bænda, The
University of Iowa Environmental Health Sciences
Research Center (ES05605), Rannsóknaráð íslands
(040465031) og Sjóður Odds Ólafssonar árið 2004.
Heimildir
1. Rafnsson V, Gunnarsdottir H. Mortality among farmers in
Iceland. Int] Epidemiol 1989; 18:146-51.
2. Gunnarsdottir H, Rafnsson V. Cancer incidence among
Icelandic farmers 1977-1987. Scand J Soc Med 1991; 19: 170-
3.
3. Stiemström E-L, Holmber S, thelin A, Svardsudd K. A
prospective study of morbidity and mortality rates among
farmers and mral and urban nonfarmers. J Clin Epidem
2001; 54:121-6.
658 LÆKNAblaðið 2009/95