Læknablaðið - 15.10.2009, Side 35

FRÆÐIGREINAR
YFIRLITSGREIN
Flöguþekjukrabbamein
á höfuð- og hálssvæði
Geir
Tryggvason1
læknir í sérnámi í háls-, nef-
og eyrnaskurðlækningum
Þórarinn E.
Sveinsson2
sérfræðingur í lyfja- og
geislameðferð krabbameina
Hannes
Hjartarson3
háls-, nef- og
eyrnaskurðlæknir
Þorvarður R.
Hálfdanarson4
blóðmeina- og
krabbameinslæknir
Lykilorð: krabbamein, höfuð- og
hálssvæði, meðferð, horfur.
’Háls-, nef- og
eyrnaskurðlækningadeild
háskólaspítalans í lowa,
2geislameðferð
krabbameina, Landspítala
Hringbraut,
3háls-, nef- og
eyrnaskurðdeild Landspítala
Fossvogi,
4krabbameinslækningadeild
háskólaspítalans í lowa.
Fyrirspurnir og bréfaskipti:
Þorvarður R. Hálfdanarson,
krabbameinslækningadeild
háskólaspítalans í
lowa,
200 Hawkins Drive, lowa
City, IA 52242, USA.
Sími: 319-356-7407.
thorvardur-halfdanarson@
uiowa.edu
Ágrip
Flöguþekjukrabbamein á höfuð- og hálssvæði
eru nokkuð algeng og tengist tilurð þeirra
sterklega reykingum og áfengisneyslu. Aðrir
áhættuþættir eru sýkingar af völdum human
papillomavirus. Meðferð þessara æxla kallar á
samstarf margra sérgreina eigi góður árangur
að nást. í gegnum tíðina hafa skurðaðgerðir og
geislameðferð verið meginstoð meðferðar en á
síðastliðnum áratug hefur samtvinnuð geisla- og
lyfjameðferð leikið æ stærra hlutverk, sérstaklega
gegn sjúkdómi á hærra stigi. Eigi greining sér
stað á lægri stigum sjúkdómsins eru horfur
tiltölulega góðar. Útbreiddur sjúkdómur hefur
slæmar horfur og hafa framfarir í meðferð á því
stigi verið takmarkaðar. Á síðari árum hafa orðið
umtalsverðar breytingar á meðferð þessara æxla
og eru þær framfarir hvatinn að þessari grein.
Faraldsfræði
Krabbamein á höfuð- og hálssvæði eru nokkuð
algeng og er yfirgnæfandi meirihluti þeirra
af flöguþekjugerð (FÞKHH).1 Meðalaldur við
greiningu er um 60 ár og karlar eru þrisvar til
fjórum sinnum líklegri til að greinast með FÞKHH
en konur. Hærra nýgengi hjá körlum má sennilega
rekja til þess að þeir eru líklegri til að reykja og
nota áfengi í óhófi. Á árunum 2001-2005 var árlegt
nýgengi krabbameins í barkakýli 2,2/100.000 hjá
íslenskum körlum en 0,7/100.000 hjá íslenskum
konum. Krabbamein í vör og munnholi voru
nokkru algengari eða 4,4/100.000 hjá körlum
en 2,0/100.000 hjá konum. Búist er við meira
en 47.500 nýjum tilfellum í Bandaríkjunum árið
2008 og reikna má með að meira en 11.200 látist
af völdum sjúkdómsins.2 í Evrópu var áætlað að
allt að 130.000 ný tilfelli hefðu greinst árið 2006 og
um væri að ræða 7% allra greinda krabbameina.3
Á heimsvísu var talið að meira en 477.000 tilfelli
af FÞKHH yrðu greind í körlum en 167.000 í
konum.4 Það má því sjá að þetta er umfangsmikið
vandamál á heimsvísu þó að tilfellin hérlendis séu
frekar fá.
Áhættuþættir
Tóbaksreykingar og áfengisneysla eru talin skýra
verulegan hluta allra tilfella FÞKHH og hefur
verið áætlað að áhættan sé allt að fertugföld
ef saman fara verulegar reykingar og óhófleg
neysla áfengis.5 Tengsl við reykingar eru mun
sterkari en tengslin við áfengisneyslu og áhættan
er mest ef reykingar og áfengisneysla fara
saman.6 Áfengisneysla ein sér virðist einnig vera
sjálfsstæður áhættuþáttur en ekki eins afgerandi
og reykingar. Munn- og neftóbaksnotkun hefur
einnig verið tengd FÞKHH en tengsl reyklauss
tóbaks við krabbamein virðast veigaminni en
tengsl reyktóbaks.7 Léleg tannhirða er einnig álitin
áhættuþáttur. Sjúklingum með sögu um FÞKHH
er hættara við endurteknum krabbameinum á
höfuð- og hálssvæði ásamt öðrum illkynja sjúk-
dómum tengdum sömu áhættuþáttum, sérstak-
lega lungnakrabbameini og vélindakrabbameini
og endurspeglar það víðtæk krabbameinsvald-
andi áhrif tóbaksreyks á slímhúðir loft- og
meltingarvegar (field cancerization).8-9 Á undan-
förnum árum hefur komið í ljós að sýkingar af
völdum human papillomavirus (HPV), sérstaklega
sermigerð (serotype) 16 og 18 eru sterkur
áhættuþáttur FÞKHH og sennilega skýringin
í mörgum þeim tilfella þar sem reykingum og
áfengisdrykkju er ekki til að dreifa.10-11 Svo virðist
sem HPV tengdum FÞKHH fari fjölgandi og
þau kunni að hafa betri horfur en þau æxli sem
ekki tengjast HPV.12-13 HPV-sýkingar virðast vera
sérstaklega tengdar krabbameinum í munnholi og
koki en síður í barkakýli.11
Einkenni
Sjúklingar með FÞKHH leita til læknis vegna
ýmissa einkenna og ræður staðsetning og út-
breiðsla meinsins þar mestu. Krabbamein í
munnholi koma oftast fram sem sár sem gróa
ekki eða fyrirferð. Verkir eru algengir og geta
bent til þess að meinið sé vaxið inn í taugar.
Einnig geta þau haft áhrif á hreyfingu tungu
með kyngingarerfiðleikum og þá um leið áhrif á
næringarinntöku með tilheyrandi þyngdartapi.
Séu meinin vaxin inn í kjálkabein geta lausar
LÆKNAblaöið 2009/95 671