Læknablaðið - 15.10.2009, Síða 38

FRÆÐIGREINAR
YFIRLITSGREIN
Mynd 4. Sextugur stórreykingamaöur með vaxandi hnút vinstra megin á hálsi. JS sýnir
upptöku í hálseitlum beggja vegna sem samrýmist meinvörpum (gular örvar). Einnig er að
finna upptöku í hálskirtli hægra megin sem teygir sig yfir á tungurótina (blá ör). Auk þess var
aðfinna upptöku í barkakýliskoki sem samrýmdist öðru frumæxli (rauð ör).
*Róttækt
hálseitlaúrnám: Allar
eitlastöðvar eru teknar
ásamt höfuðvendi
(sternocleidomastoid
muscle), hóstarbláæð
(internal jugular vein) og
aukatauginni (accessory
nerve).
#-MRM: Allar
eitlastöðvar teknar
en einu eða fleiri
af höfuðvendi,
hóstarbláæð eða
aukatauginni er hlíft.
¥ - NO þýðir að ekki
er grunur um að
eitlameinvörp séu á
hálsi.
- N+ þýðir að sterkur
grunur er um eða
staðfest eitlameinvörp
á hálsi.
Almennt um meðferð FÞKHH
Meðferð FÞKHH krefst náinnar samvinnu sér-
fræðinga, háls-, nef og eyrnaskurðlækna og
krabbameinslækna. Einnig skipta lýtalæknar
og talmeinafræðingar miklu í meðferð þessara
sjúklinga. Meðferðarúrræði eru rædd á sam-
eiginlegum fundum með röntgenlæknum og
meinafræðingum þar sem farið er yfir rannsóknar-
niðurstöður og meðferðaráætlun ákveðin í kjöl-
farið. Fundir af þessu tagi (tumor board) hafa
áhrif á meðferð sjúklinga.25 Hér er stuttlega fjallað
um mismunandi meðferðarmöguleika, svo sem
skurðaðgerðir, geislameðferð og lyfjameðferð og
síðan um ákveðin krabbamein innan efri öndunar-
og loftvegar þar sem meðferð er oft sérlega flókin.
Með vissu millibili gefa bæði evrópsk og bandarísk
samtök út leiðbeiningar um meðferð FÞKHH og
má nálgast á netinu og í tímaritum.26'29
Skurðaðgerð
Skurðaðgerðir og geislameðferð hafa verið
meginmeðferðarleiðir við FÞKHH. Pendúllinn
hefur hins vegar sveiflast í átt að frummeðferð með
geislum með eða án lyfjameðferðar, sérstaklega
í meðferð munnkoks-, nefkoks-, barkakýlis- og
barkakýliskokskrabbameina. Misjafnt er milli
landa og sjúkrahúsa hvort menn beita meira
skurðaðgerð eða geislameðferð og fer eftir ráðandi
sérþekkingu á hverjum stað. Skurðaðgerðir eru
enn mikið brúkaðar við meðferð á krabbameini
í munnholi þar sem fylgikvillar geislameðferðar
eru talsverðir miðað við skurðaðgerð, sem
og við minni krabbameinum (T1 og T2) þar
sem leysiaðgerð er oft framkvæmd ein og
sér. Ef meinið er vaxið inn í brjósk eða
bein er skurðaðgerð líklegri til lækningar en
geislameðferð. Skurðaðgerð er einnig notuð sem
björgunaraðgerð (salvage) fyrir mein sem koma
aftur eða standast frumgeislameðferð með eða
án lyfjameðferðar. Meginmarkmið skurðaðgerðar
er að sneiða meinið burt með nægjanlegum
skurðbrúnum (1-2 cm) í þrívídd sem og stigun
eitla (NO) eða meðferð eitla (N+) með eitlaúrnámi
á hálsi (neck dissection).
Meðhöndlun eitla á hálsi er viðfangsefni í
stöðugri endurskoðun, sérstaklega með tilliti til
hversu víðtækt eitlaúrnám er nauðsynlegt. Róttækt
hálseitlaúrnám* var staðalaðgerð lengi vel en nú
er áherslan meiri á sértækt eitlaúrnám (selective
neck dissection) þar sem eitlar sem eru líklegastir
til að innihalda krabbamein í N0¥ tilfellum eru
fjarlægðir.30 Ef hálsinn er N+ er núorðið beitt
MRM (modified radical neck dissection)" og
einungis þeir líffærahlutar sem krabbameinið er
vaxið inn í, ef nokkrir, eru teknir.
Nýjar leiðir til enduruppbyggingar með fríum
vefflutningi hafa einnig breytt skurðaðgerðum þar
sem hægt er að gera mjög víðtækar aðgerðir með
enduruppbyggingu sem leiðir til tiltölulega góðrar
starfsgetu með tilliti til raddar og kyngingar.
Eftir að leysigeislatæknin kom fram í lækn-
ingaskyni hefur C02 leysirinn verið mjög nyt-
samt tæki til meðhöndlunar á krabbameinum,
sérstaklega í barkakýli, sem og annarra meina á
höfuð- og hálssvæði. Leysiskurðaðgerð er sér-
staklega hentug fyrir minni æxli en sumir hafa
einnig náð góðum árangri með lengra gengin
æxli.31'32 Leysiskurðaðgerðir hafa jafnframt verið
notaðar við endurkomu æxlis eftir geislameðferð
með góðum árangri.33 Nýverið kom fram tækni
sem gerir það að verkum að hægt er að leiða
geislann um þráð (Omniguide®) sem á eftir að
auðvelda notkun á þessu þrönga svæði.34
Geislameðferð með eða án lyfjameðferðar
Meðferð á staðbundnum krabbameinum:
í mörgum tilfellum er geislameðferð ein og sér
jafnlíkleg til árangurs og skurðaðgerð en val á
meðferð fer eftir staðsetningu æxlis, hugsanlegum
fylgikvillum og óskum sjúklings. Lyfjameðferð
virðist bæta litlu við geisla í meðferð staðbundinna
meina á lágu stigi. Geislameðferð hefur þann
kost að hægt er að lækna staðbundin mein án
þess að fjarlægja líffærið og slík meðferð veldur
sjaldnar sjáanlegum lýtum eða truflun á starfsemi
líffærisins en skurðaðgerð.35 Geislameðferð er
gjarnan gefin fimm daga vikunnar í sjö vikur þar
sem heildargeislaskammturinn er nálægt 70 gray
674 LÆKNAblaðið 2009/95