Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.05.2002, Page 117

UMHYGGJA OG RETTL.-ETI
réttlætisins er sjálfráða og óháður einstaklingur sem getur farið sínu
fram svo lengi sem hann skaðar ekki aðra. En þetta er afar takmörkuð
mvnd af siðferðilegu samfélagi. Fólk á margvíslegum skvddum að gegna
við böm, sjúklinga og fatlaða sem em hjálparþurfi af ýmsum ástæðum,
svo dæmi séu tekin. I samskiptum við fólk sem svona er ástatt um verð-
ur viðmiðunin um hlutlæg rangindi og sjálfsábyrgð allsendis ófullnægj-
andi. Þótt umhvggjuhugsunin sé mikilvæg í öllum nánum samskiptum
verður hún hvað áleitnust hér, því að í þessum aðstæðum er einstakling-
urinn í tengslum við aðra sem em honum óvenjulega háðir, jafnvel um
ffumþarfir sínar. Þau tengsl gera það jafnframt að verkum að einstak-
lingur sem sinnir þessum þörfum býr við verulega skert sjálfræði á mæli-
k\rarða réttlætiskenninga. Allar ráðagerðir sem byggja á afmörkuðum
markmiðum einstaklingsins geta farið út um þúfúr, því að hann þarf að
sinna þörfum annarra sem em honum háðir og treysta honum.39
Þvd verður ekki á móti mælt að réttlætiskenningar hafa horft nær al-
gerlega framhjá þessum staðretmdum. Hugmvndin um að tryggja fólki
sanngjaman hlut í frumgæðum dugar ekki í þessu tilliti; það er nauðsyn-
legt að veita ófullveðja og hjálpan ana fólki umhyggju og hún skerðir
það sjálfræði sem réttlætiskenningar ganga út frá í greiningu sinni á
stöðu siðferðisverunnar. „Ef til vill er öll myndin af sjálfræði sem
frjálsum f\TÍrætlunum [...] dregin upp á þeirri forsendu að umönnun
þeirra sem ekki geta staðið á eigin fótum sé á herðum annarra, eða rík-
isins11.40 Það er skiljanlegt að karlar fremur en konur hafi gengið út frá
þessari forsendu, því að þeir hafa getað treyst því að konur á heimilum
eða stofnanir hafi séð um þessa umönnun. Hér er ef til vill komin meg-
inskýringin á þeirri ólíku siðferðissýn sem liggur til grundvallar greinar-
muninum á réttlæti og umhyggju. \hndi réttlætiskenninga liggur þá í því
að þær ganga út frá samskiptum fullveðja jafningja og alhæfa út frá þeim
um öll mannleg samskipti. \ andi umhyggjukenninga liggur aftur á móti
í því að þær ganga út frá samskiptum umönnunaraðila við þá sem þarfn-
ast umönnunar þeirra og alhæfa út frá þeim um öll mannleg samskipti.
Ein leið til að samþætta þessi tvö sjónarmið og takast á við vanda
beggja er að marka hvoru þeirra sitt svið siðferðisins ef svo má segja.
Umhyggjan tilheyri þá vettvangi einkalífsins og varði þá ábyrgð sem við
39 Annette Baier, „The Need for More than Justice“, Canadian Jotimal ofPhilosophy 13
(1987), bls. 53-4 og Kymlicka, Contemporary Political Philosophy, bls. 284—85.
40 Kymlicka, Contemporary Political Philosophy, bls. 285.
"5