Tímarit Máls og menningar - 01.12.1940, Síða 60

242
TÍMARIT MÁLS OG MENNINGAR
Ekki er heldur maklegt að tala um kreddufasta efnishyggju
(1(52. bls.) og gera þar engan greinarmun. Til þessa dags hefur
ekki komið fram nein viðurkennd uppgötvun náttúruvisindanna,
sem hin dialektiska efnishyggja hefur þótzt verða að vefengja,
og ekki verður hún sökuð um kreddufestu fyrir það eitt, að liún
telur sér ekki skylt að viðurkenna einhverjar niðurslöður ein-
hverra trúarbragða. Kennimarkið um kreddufestu hverrar stefnu
hlýtur að felast í afstöðu hennar til niðurstaðna vísindanna.
Ei' það sannaðist til dæmis einn góðan veðurdag, að til væri
iíf eftir þetta, án þess að sannað væri um leið, að það líf væri
úr öllum tengslum við efnið, þyrfti sú uppgötvun engan veg-
inn að koma i bága við hina dialektísku efnishyggju, að dómi
þess, er þetta ritar. Hann getur meira að segja gert þá játningu,
að honum væri slík uppgötvun fagnaðarefni, af þeirri ástæðu,
að ævin er slutt, tími manns og kraftur takmarkaðir, en ærin
verkefni að vinna. En þetta væri þá aðeins náttúrufræðileg stað-
reynd og kæmi ekki neinum trúarbrögðum við, fremur en fisk-
arnir í sjónum. Með slíkri uppgötvun rynni engin ný stoð undir
hina trúarlegu heimsskoðun. Því er það svo hjákátlegur hlutur,
er svokallaðar sálarrannsóknir eru reknar með sálmasöng og
bænahaldi.
— Einna veikastur þáttur í heimspeki Nordals er afstaða hans
til skynseminnar, er kemur fram i þeim ummælum, sem vitnað
var til hér að framan. Tilveru annars lifs og jafnvel tilveru
guðdóms telur hann vera sér sannfæringaratriði, en í þetta get
ég ekki lagt aðra merkingu en þá, að hann telji sér þetta þekk-
ingaratriði. Nordal viðurkennir, að þessir lilutir verði ekki sann-
aðir, skynsemin nái ekki til þeirra. Hann liefur þessa þekkingu
frá sinni „andlegu reynslu“. Þetta er því „trúarleg (religiös)
þekking“. En það er contradictio in adjecto, rökfræðileg mót-
sögn. Þekking er hugtalc, sem missir alla merkingu um leið og
farið er út fyrir vébönd skynseminnar. Þekking er aldrei ein-
getið afkvæmi reynslunnar. Reynslan verður að frjóvgast af
heilögum anda skynseminnar, áður en hún geti fætt hina sönnu
þekkingu. Þessu lík er að minnsta kosti afstaða vísindanna, og
þeirra vinir vilja allir vera nú á dögum. Visindin liafa ekki
fengizt til að viðurkenna sem þekkingargjafa neins konar reynslu,
sem ekki verður komið undir tilsjón mannlegrar skynsemi.
„Andleg reynsla" af ímynduðum heirni handan allrar skynsemi,
getur því aldrei orðið brunnur neinnar þekkingar. Að öðrum
kosti gæti geðsjúklingurinn, sem heldur sig vera konung jarð-
ar, krafizt þess þeirri „andlegu reynslu“ sinni til handa, að hún
væri viðurkennd sem 'þekkingaratriði, þvi að honum er þessi