Tímarit Máls og menningar - 01.03.1951, Síða 16

6
TÍMARIT MÁLS OG MENNINGAR
stæði þjóðar er ekki aðallega metnaðaratriði, heldur grundvöllur und-
ir hagsmuni hvers einstaklings hennar á meðal. Þjóð sem er undir
aðra gefin, stjórnarfarslega og fjárhagslega, og ekki ræður málum
sínum sjálf, er um leið fátæk þjóð og menningarlaus. Allar framfarir
á þessari öld, með aukinni hagsæld og menntun hvers íslendings, eiga
rót sína að rekja til þess að þjóðinni var með sjálfstæðisbaráttu henn-
ar lyft upp úr nýlenduþrælkuninni.
5
En hví er þá ekki bjartara um að litast á Islandi? Er það í rauninni
svo að við förum með málefni okkar sjálfir? Er þjóðin yfirleitt frjáls
í dag? Stjórnar hún landi sínu og þjóðfélagi? Er ekki svo að erlendir
yfirdrottnarar eigi setu í landinu og gangi hér um allar dyr opnar?
Sekkur ekki þjóðin með hverju árinu í botnlausari skuldir, þrengir
ekki með degi hverjum að lífskjörum hennar, blasir ekki við fátækt og
atvinnuleysi? Geta menn treyst því að hér sé um að ræða eingöngu
stundarfyrirbæri, kreppu sem komi öðru hvoru og muni lagast af
sjálfu sér, jafna sig aftur þegar betur ári? Hvað hefur gerzt? Hvað er
orðið um velmegunina, sjálfstæðissigrana, lýðveldið, tuttugustu aldar
ávöxtinn? Hvað hefur gerzt með ísland?
6
Hér að framan hefur verið dregin fram hin jákvæða hlið á þróun
þjóðfélagsins í heild, sigurvinningarnir á öldinni sem krýndir voru
með stofnun lýðveldisins 1944. En til er önnur hlið dekkri, atburðir
sem eru sárir að rifja upp. Hið tuttugustu aldar ísland hefur ekki ein-
ungis unnið sigra, heldur beðið ósigra og þolað niðurlægingu er svíð-
ur undan og seint verður um bætt. Það hefur ekki aðeins skapað mikla
menn, atorkusama og gáfaða, heldur einnig alið nöðrur við brjóst sér.
Framfarirnar hafa ekki farið einar saman. Það hefur fylgt böggull
skammrifi. Sá böggull er auðskipulagið og auðstéttin nýja. íslendingar
hafa síður en svo þessa öld notið allir til jafns af afrakstri þjóðarbús-
ins. Auðvaldsrekstrinum hefur fylgt arðrán og misskipting landsins
gæða, þeir hirt bróðurpartinn sem minnst hafa til hans unnið. Sá auð-
ur sem ísland hefur gefið hefði getað veitt margfalda blessun á við
það sem verið hefur, og þjóðin lagt með honum grundvöll að velmeg-