Tímarit Máls og menningar - 01.05.1962, Page 28

TÍMARIT MÁLS OG MENNINGAR
handritinu Rauða kverið, sömdu í
Þýzkalandi og Austurríki veturinn
1921—1922, segir hann frá eldri
kunningja og vin í Reykjavík. Það er
einn þeirra manna, „sem gjarna er
sagt um að eigi sér engan líka. Eg
minnist ekki að hafa þekt neinn mann
er svo hreinn væri og óblandaður og
ríkur af taó“. En fyrirmynd þeirrar
mannlýsingar var Erlendur Guð-
mundsson í Unuhúsi. í blaðagrein
frá 1944 um fiskveiðar á íslandi,
Hvert á að senda reiknínginn?, kynn-
ir höfundurinn gamlan íslenzkan sjó-
mann með þessum orðum: „Látlaus-
ari, hlédrægari og góðviljaðri öðlíng
þekti ég ekki. Alt sem kom nálægt
honum lifði. Af tali um hversdagsleg-
ustu hluti við hann skildist manni bet-
ur orðið taó, alvaldið sem vinnur án
erfiðismuna og hættu, kemur öllu til
þroska, sigrar án hetjuskapar og er
voldugt án frægðar.“
Hér eru þá nefndir nokkrir þeir
eiginleikar, sem felast samkvæmt
skilningi Halldórs í hugtakinu taó. En
tilgangur minn með þessari grein er
að athuga lítils háttar, hvemig taó-
hugmyndin endurspeglast í sögum
hans og mannlýsingum. Taó er þó síð-
ur en svo ákveðið og ótvírætt hug-
tak, og ekki alltaf hægt að greina það
frá svipuðum hugsjónum af öðrum
uppruna. Það liggur í hlutarins eðli,
að takmörkin verða hér oft óskýr og
teygjanleg.
Ég minntist áðan á litla sögu Hall-
dórs um samningu Bókarinnar um
veginn. Hann lætur nafnlausan öld-
ung úr kínversku þorpi á flótta undan
óeirðunum heima fyrir koma að litlu
koti á mörkunum milli héraða. Bónd-
inn og kona hans taka vel á móti hon-
um og hlynna að gesti sínum þetta
eina kvöld og þessa nótt, sem hann
dvelur hjá þeim. Þau spjalla saman
lengi nætur. Að beiðni bóndans sezt
gamli maðurinn og hripar niður ýms-
ar hugleiðingar sínar um mannlífið,
áður en hann heldur áfram næsta
morgun, og skilur þær eftir handa
þeim hjónunum — og Bókin um veg-
inn varð til.
En í þessari sögu skulum við
„hugsa okkur að það hafi verið á
Kolviðarhóli“. Með þeirri staðsetn-
ingu tengir skáldið Bókina um veg-
inn einföldu og óbrotnu lífi fátækra
sýslumarkahjóna íslenzkra, sem „búa
upp til heiða“. Það er í slíku um-
hverfi, sem taó birtist helzt, í slíku
húsi, með slíku fólki. Það er heldur
enginn vafi á því, að Halldór hefur
stundum litið íslenzka alþýðu í ljósi
taóismans. Þó að orðið sé þar ekki
nefnt, virðist hann hafa lagt mikið af
taó-hugmynd sinni í það sem hann
segir um ömmu sína í upphafi Al-
þýðubókarinnar: „Ég hef mörgum
kynst sem kapp hafa lagt á bókvísi,
en þeir hafa oftast verið fremur
mannúðarlitlir í hugsjónum og nokk-
120