Tímarit Máls og menningar - 01.05.1962, Qupperneq 40

HALLDÓR KILJAN LAXNESS
Ferðasaga að austan
[Halldór Laxness hefur leyft Tímaritinu að endurprenta eftiriarandi grein, en hún birt-
ist fyrir þrjátíu og fimm árum í blaðinu Verði, sem Kristján Albertsson ritstýrði, 16. og 23.
október 1926, og hefur ekki komið á prent síðan. í apríl það ár kom Ilalldór lieim með
handritið að Vejaranum mikla jrá Kasmír, en lagði af stað í langt ferðalag um Austur-
land í ágúst. Þaðan sendi hann Verði þessa grein. Árinu áður, meðan hann var að vinna
að Vejaranum á Sikiley, hafði hann ritað langan greinaflokk, Aj íslenzku menningar-
ástandi, sem einnig birtist í Verði, í átta köflum, sumarið og haustið 1925. Þær greinar
ollu miklum úlfaþyt; einkum varð hínn „óþjóðlegi1' hugsunarháttur, bæði þar og í grein-
inni um Drengjakollinn og íslensku konuna (Morgunblaðið, ágúst 1925), mörgum góðum
manni að hneykslunarhellu. Ferðasaga að austan er nokkurskonar frainhald greinanna um
íslenzkt menningarástand, eins og höfundur drepur sjálfur á, en róttæknin er hér komin á
annað stig en árinu áður, orðin sjálfri sér samkvæmari og umfrani allt pólitískari, auk
þess sem afstaða höfundarins gagnvart íslenzku þjóðerni hefur breytzt og mildazt. Við lok
síðari hluta greinarinnar í Verði er gert ráð fyrir meira, en það framhald birtist aldrei í
hlaðinu, og mun Halldór ekki hafa skrifað í Vörð eftir það. Aftur á móti kom framhald
ferðasögunnar í Aljrýðublaðinu í marz 1927 (í níu tölublöðum) undir titlinum Raflýsing
sveitanna, enda ekki ólíklegt að Ferðasaga að austan hafi þegar verið orðin full strembin
fyrir blað sem gefið var út af Ihaldsflokknum, og í Rajlýsingu sveitanna er hin þjóðfélags-
lega róttækni orðin enn ótvíræðari: „Laxness virðist (þar) taka ákveðnari afstöðu sem
málsvari „fólksins" gegn höfðingjum og yfirvöldum," segir Peter Hallberg (Skaldens hus,
bls. 27). Þessar þrjár ritgerðir eru allar mjög merk heimild um þá þróun Halldórs Laxness
á þessum árum sem leiddi til Alþýðubókarinnar 1929 og Sölku Völku 1931 og 1932.
— S. D.]
Skriðuklaustri, Fljótsdal 9. sept. 1926.
Um tjreinar mínar frá í fyrra
Það hefir glatt mig og örfað, að taka á móti þakklæti manna fyrir nokkur
greinarkorn, sem jeg ritaði í „Vörð“ í fyrrasumar og nefndi: Af íslensku
menningarástandi; það gladdi mig ekki síst fyrir þá sök, að það færði mjer
heim sanninn um, að til er andlega heilbrigt fólk, sem metið fær það, sem sagt
132