Tímarit Máls og menningar - 01.05.1962, Síða 58

TÍMARIT MÁLS OG MENNINGAR
leg villimennska mannkynsins fyllir
mig myrkum trega . .. Sá ógnlegi við-
bjóður, sem samtíSarmennirnir valda
mér, hrekur mig á vit fortíSarinn-
ar ...“ Og þá er aSeins um eitt aS
gera: „ListamaSurinn á ekki um ann-
aS aS velja en aS fórna listinni öllu.
Hann verSur aS líta á lífiS sem tæki
og annaS ekki, og fyrst af öllu verSur
hann aS gefa skít í sjálfan sig ...
JörSin hefur sín takmörk en heimska
mannanna er takmarkalaus“. Þetta er
afstaSan, sem leiSir af sér algjöra
sjálfheldu og vonleysi Madame Bo-
vary; í rómantískri móSursýki reynir
hún aS ná landi í draumheimi, en um-
hverfiS lætur hana ekki lausa og kæf-
ir hana af grimmilegri natni. í
miskunnarleysi sínu og snilli verSur
þessi saga fyrirmynd natúralismans.
Zola lýsti einnig yfir fylgi sínu viS
„vísindamennsku“ í skáldsagnagerS,
en bætti því raunar viS aS „ástríSu-
laus skoSun veraldarinnar sé óæskileg
— já, meira aS segja óframkvæman-
leg“. „Old vor“, segir hann, „er öld
vísindanna“. Höfundi beri aS notfæra
sér „uppgötvanir Darwins og Claude
Bernards, ætternisfræSi, lögmáliS
um ráSandi áhrif umhverfisins,
erfSalögmáliS, þróun tegundanna
...“ Rit Marx og Engels þekkti Zola
ekki: og því sér hann ekki fvrst um
sinn stéttaátökin og hneigSir eSa
stefnu þjóSfélagsþróunarinnar en lít-
ur á manninn sem dýrafræSilegt fyr-
irbæri, sem sé óafvitandi ofurseldur
erfSum og umhverfi og vanmáttugur
gagnvart fyrirfram ákveSnum örlög-
um. MaSurinn sé miklu fremur þol-
andi og leiksoppur þeirra aSstæSna,
sem fyrir hendi eru, en gerandi. ÞaS
er eftirtektarvert og raunar engin til-
viljun aS Mallarmé, fulltrúi „poésie
pure“, dáSist aS sögunni „MorSing-
inn“ og „persónuleysi“ höfundarins
og lauk athugasemdum sínum á þess-
um orSum: „ViS lifum á tímum, þeg-
ar sannleikurinn verSur alþýSleg feg-
urSartjáning“. Allt um andstæSu
natúralismans viS „l’art pour l’art“
koma þó í ljós duldir þræSir milli
öfganna.
Zola, sem leiSir hlífSarlaust í ljós
félagslega eymd og kryfur og afhjúp-
ar annaS keisaradæmiS, er þó lengi
vel hikandi viS aS draga pólitískar
ályktanir. „ViS höldum okkur viS
sundurgreininguna fyrst um sinn,
tengingin er enn fjarri ... ÞaS er í
verkahring löggjafans aS grípa inn í,
hann getur hugleitt málin og kippt
hlutunum í lag. En okkur kemur þaS
ekkert viS“. ÞaS er ekki fyrr en á
fullorSinsárunum, eftir aS hann hef-
ur samiS hiS máttuga rit sitt „J’ac-
cuse!“ og eftir DreyfusmáliS, aS Zola
breytir þessari afstöSu sinni. Þá segir
hann, og boSar þarmeS eitt helzta
stefnuatriSi hins sósíalíska raunsæis:
„ítarleg rannsókn veruleikans í dag
verSur aS vera samfara útsýni til
morgundagsins“. Og nú fyrst skilur
hann nauSsyn sósíalismans og ritar í
150