Tímarit Máls og menningar - 01.05.1962, Side 66

TÍMARIT MÁLS OG MENNINGAR
stefnt út í ófarirnar ...“ Hann talaði
um tímann, sem okkur væri „varpað“
inní (hugtak, sem verður að megin-
stefi existensíalismans) — „tíma mik-
illar innri hnignunar og sundrung
ar ...“ Skilgreining hans er: „Rót-
tœkur nihilismi er sannfæring um al-
gjört haldleysi tilverunnar ... nihil-
isminn er sjúklegt millibilsástand
(sjúkleg er þessi ofboðslega alhæfing,
ályktunin um hið fullkomna tilgangs-
leysi): hvort sem það er nú vegna
þess, að hin skapandi öfl eru enn
ekki orðin nógu öflug — ellegar
hnignunin er enn hikandi og hefur
ekki fundið sér stoð og hjálpartæki
... nihilisminn er engin orsök, held-
ur einungis þáttur hnignunarinnar
...“ Hér er nihilisminn greinilega
skilgreindur sem ávöxtur hnignunar-
innar, það form, sem hún birtist í.
Nietzsche var blindur á díelektík
þjóðfélagsins og skildi því ekki, að
nihilisminn er sjúkdómseinkenni feigs
og hrörnandi kapítalisma.
Nihilisminn, sem þegar gerði vart
við sig hjá Flaubert, er orðinu raun-
veruleg afstaða margra listamanna
og rithöfunda hins síðborgaralega
heims. Ekki má þó láta sér sjást yfir
það, að hann auðveldar mörgum á-
hyggjufullum menntamanni að sætta
sig við óhæfar aðstæður, að róttækni
hans er ósjaldan ekki annað en svið-
sett tœkifœrisstefna. Nihilísku rithöf-
undarnir hrópa til okkar: „Hinn kapí-
talíski borgaraheimur er eymdin upp-
máluð. Frá þessu greini ég hlífðar-
laust og út í æsar, villimennskan er
takmarkalaus. Og hver sem segir, að
í þessum heimi sé eitthvað mann-
sæmandi ellegar þess vert að lifa fyrir
það, er annaðhvort heimskingi eða
lygari. Fólk er undantekningarlaust
heimskt og illa innrætt, þeir kúguðu
engu síður en kúgararnir, frelsishetj-
urnar rétt eins og harðstjórarnir.
Menn verða að hafa kjark til að segja
þetta.“ Og ég lýk þessari stefnuyfir-
lýsingu með orðum Gottfrieds Benn:
„Nei, mér kemur í hug, hvort það sé
ekki öllu róttækara, langtum bylting-
arsinnaðra og meira karlmennsku-
bragð að því að boða mannkyninu
kenninguna: svona ertu og öðru vísi
verðurðu aldrei, svona lifirðu, svona
hefurðu lifað og svona muntu lifa að
eilífu. Hver sem á peninga verður
heilbrigður, hver sem máttinn hefur
sver rétta eiða, hver sem bolmagn
hefur ræður lögunum. Slík er sagan!
Ecce historia! ... Þeir, sem þola ekki
þessa hugsun, eru vesælli en ormarn-
ir, sem hreiðra um sig í sandi og
rakri mold, sem jörðin hleður ofan á
þá. Hver sá, sem státar með von þegar
hann lítur í augu barna sinna, lokar
augunum fyrir yfirþyrmandi hættu,
en fær samt ekki umflúið þessa nótt,
sem rænir þjóðirnar heimkynnum
sínum ... 011 þessi skipbrot forlaga
og frelsis: — gagnslaus blómi, mátt-
158