Tímarit Máls og menningar - 01.05.1962, Síða 67

LIST OG KAPÍTALISMI
vana logar og að baki því hið ókann-
anlega, ófæran sjálf með neikvæði
sitt utan enda.“
Allt hefur þetta ólíkt róttækari
hljóm en nokkurt kommúnistaávarp
— og samt þarf yfirstéttin naumast að
blaka við þessari „róttækni“. Og ekki
nóg með það: svona nihilismi verður
þvínær ómissandi á tímum byltingar-
umbrota, hann verður þá mikilvægari
en bein lofgerð um hið borgaralega
þjóðfélag. Beinn lofsöngur vekur tor-
tryggni — en hinn róttæki tónn nihil-
ískrar ákæru fær hljómgrunn og er til
þess fallinn að beina uppreistum frá
marki sínu og særa fram óvirka ör-
væntingu. En undireins og yfirstéítin
telur sig trausta í sessi, einkum þó
þegar hún er að undirbúa styrjöld, er
eins og velþóknun hennar á hinum
andkapítalíska nihilisma gufi upp,
því þá þarf hún á að halda beinum
varnarrökum og lofgerð. skírskolun
til „eilífra verðmæta“, og þá á hin
nihilíska róttækni á hættu að verða
brennimerkt sem „úrkynjunarlist“.
Venjulega gerir hinn nihilíski lista-
maður sér ekki fulla grein fyrir því,
að hann gefst í rauninni upp fyrir
borgaraheimi kapítalismans, að með
því að afneita öllu og útskúfa réttlæt-
ir hann veröld borgarans, sem er þá í
algjöru samræmi við hina altæku
eymd. Mörgum þessara manna, sem
innra með sér eru heiðarlegir, er það
engan veginn auðvelt, að skynja hið
verðandi, það sem koma skal, og
gæða það lífi í list sinni. Tveir meg-
inörðugleikarnir eru í því fólgnir, að
í hinum kapítalíska heimi er verklýðs-
stéttin engan veginn ósnortin af im-
períalískum áhrifum — Og svo hitt,
að það tekur langan tíma og kostar
marga kvöl að vinna bug á kapítal-
ismanum, ekki einungis búskapar-
háttum hans og félagskerfi heldur líka
þeim andlegu dreggjum, sem hann
skilur eftir sig. Hinn nýi heimur birt-
ist ekki í aðlaðandi fullkomleik, held-
ur þakinn örum fortíðarinnar. Það
þarf þroskaða félagsvitund til að
greina á milli dauðateygja hins gamla
heims og fæðingarhríða hins nýja,
milli rústanna og hinnar ófullgerðu
byggingar — og að sýna svo þessa
verðandi veröld í heild sinni án þess
að láta sér sjást yfir skuggahliðar
hennar hvað þá að fegra þær fyrir
sér. Það er ólíkt auðveldara að ein-
blína á hryllinginn, mannúðarleysið,
eyðilegt og bramlað framsvið sam-
tímans og fordæma það, heldur en að
kryfja eðli hins nýja, sem vex og
verður. — Og þetta á því fremur við
sem hrörnunin er litauðugri, óvænis-
fyllri og breytilegri en lýjandi upp-
bygging nýrrar veraldar. Og loks: ni-
hilisminn skyldar engan til neins,
hann hrífur ekki listamanninn út úr
veröld borgarans, og það eins fyrir
því þótt hann bölvi þessari veröld til
að friða samvizkuna.
159