Tímarit Máls og menningar - 01.05.1962, Síða 71

LIST OG KAPÍTALISMI
endurtaka okkur, þótt enginn virðist
raunar veita því athygli ...“ Hann
talar um „samdrátt sjóndeildarhrings-
ins“, um „slaka í fjöðrinni“, er birt-
ist sem „getuleysi við að færa veröld-
ina í heild upp á sviðið og skaka hana
á grunni svo sem verið hefur aðal
allra meiri háttar leikbókmennta ...
Og þar sem okkur auðnast ekki um
sinn að gera upp á milli meiriháttar
hluta og lítilsverðra, milli víðra og
tiltölulega þröngra sjónarmiða verð-
um við algjörlega á valdi þeirra til-
finninga, sem til er höfðað .. .“ Þetta
er að geta ekki „séð hlutina í réttum
hlutföllum . ..“ Þessi brenglun réttra
stærðarhlutfalla er eitt megineinkenni
hnignunarinnar, þessa hugarfars, sem
áræðir ekki að líta á hinn rísandi
sósíalisma sem siguraflið í átökum
gamals heims og nýs, afl sem „skekur
á grunni“ hið forna; allt um þá erfið-
leika, sem vexti hans eru samfara. En
vandamál þessarar sundurbútunar er
ekki bundið við þetta eitt. Það stend-
ur í nánu sambandi við hina risa-
vöxnu tækniþróun, vélvæðingu og sér-
hæfingu nútímans, ofurvald nafn-
lausra véla og fjötrun velflestra við
þröngt og ósjálfstætt sérsvið, þaðan
sem hvorki sér samhengi né tilgang.
Rómantíkerarnir voru sér þegar með-
vitandi um hið brotakennda í lífi og
heimi borgarlegs skipulags og Heine
kvað: „Zu fragmentarisch sind Welt
und Leben ...“ Þessi tilfinning um
sundurbútunina óx með þróun kapí-
talismans og vandamála hans; hvers-
konar partar hluta og manna, stangir
og hendur, hjól og taugar, hversdags-
hjal og æsifregnir virtist rekið saman
í eina bendu. ímyndunaraflið var
þrúgað af sundurleitustu smáatriðum
og þess ekki lengur umkomið að
skynja þau sem heild. Fyrstu stór-
borgarskáldin, þeir Edgar Allan Poe
og Charles Baudelaire aðlöguðu hug-
myndaflug sitt þessum sundurbútaða
veruleika og beittu því einnig til að
liða hlutina sundur og skeyta þá síð-
an saman aftur að vild sinni. „Hug-
myndaflugið,“ segir Baudelaire, „lið-
ar allt sköpunarverkið sundur; sam-
kvæmt lögmálum, sem sprottin eru
langt neðan úr sálarfylgsnunum tínir
það hlutina saman og raðar þeim aft-
ur og gerir þannig úr þeim nýjan
heim“. Þrátt fyrir þennan smíðis-
máta héldu þó ljóð Baudelaires klass-
ísku yfirbragði: bygging þeirra var
traust, sköpulag þeirra samkynja.
Það er Rimbaud, sem verður fyrstur
til að umturna hinu hefðbundna
Ijóði, sprengja innri gerð þess og
sköpulag. „Stormur rýfur skörð í
veggina,“ skrifar hann, „sundrar skil-
veggjum íbúðanna.“ Þarmeð var
brotizt út úr hinum vanabundna veru-
leika og hið nýja ljóð reisti sér nvjan
heim. í „Drukkna skipinu" steypast
myndfossarnir hver um annan þver-
an, straumiða án upphafs eða endis
íóa