Tímarit Máls og menningar - 01.05.1962, Page 76

TÍMARIT MÁLS OG MENNINGAR
tekur til strauma og atburða samtím-
ans, það er endurskin hinnar díalekt-
ísku þjóðfélagsframvindu í listum og
bókmenntum, meðvitaður stuðningur
við málstað verklýðsstéttarinnar, bar-
áttu hennar og við sköpun nýrrar ver-
aldar. Sósíalískt raunsæi mætti einnig
skilgreina sem aðferð, en þá verður
að gæta þess að þrengja ekki þetta
hugtak um of. Aðferð getur svarað
nokkurnveginn til þess, sem ég kalla
afstöðu — en það orð getur líka átt
við þá sérstöku aðferð, sem rithöf-
undar beita til að skapa eigin stíl. Sú
sérstaka aðferð er sitt með hverjum
hætti hjá Gorkí og Brecht, Maja-
kovskí og Becher, Makarenkó og Sjo-
lokov, Pogodín og O’Casy — og það
er einmitt gnótt þessara aðferða í
þrengri merkingu, sem sósíalískt
raunsæi getur ekki án verið.
Með því að hið sósíalíska raunsæi
hlítir díalektískum lögmálum skynjar
það í líðandi stund einnig gærdaginn
og morgundaginn, það beinir sjónum
sínum að verðandinni og finnur þar
ekki einungis fortíðina, upptökin,
heldur líka hið ókomna. Johannes R.
Becher hefur orðað þetta á skálda-
vísu svo: „Þegar rætt er um sósíalískt
raunsæi og leitazt við að skilgreina
það, verður að forðast að valda rugl-
ingi með því að gera hlutina of
flókna. Hugmyndir hins sósíalíska
raunsæis koma fram í fjölmörgum
ummælum löngu áður en það er
fræðilega í heiminn borið. Þannig má
greina slík sjónarmið í þessu erindi
eftir Schiller:
Erhebt euch mit kiihnem Flugel
Hoch uber euren Zeitenlauf,
Fern dammre schon in eurem Spiegel
das kommende Jahrhundert auf!1
Og Brecht segir:
Traume! Goldnes Wenn!
Sieh die schöne Flut der Ahren steigen!
Saer, nenn,
Was du morgen schaffst, schon heut dein
Eigen!2
Þessi tvö dæmi ættu útaf fyrir sig
að nægja til að skýra eðli hins sósíal-
íska raunsæis ...“ í skilgreiningum
sínum á formalisma hefur Bertolt
Brecht bent á það, að sósíalískt raun-
sæi þarf á margvíslegum formum að
halda og má ekki rígbinda sig við
þau gömlu, en verður að þróa önnur
ný. Honum farast svo orð: „Það væri
hreinasta firra að halda því fram að
ekki bæri að leggja neina áherzlu á
form og þróun forma í list. Listin er
ófær um að flytja nýjum áhevrenda-
hópum nýtt efni og ný sjónarmið
nema hún taki upp nýjungar í formi.
Húsin okkar byggjum við öðru vísi
en þeir gerðu á dögum Elísabetar
drottningar og leikrit okkar byggjum
1 Hefjist á djörfum vœng / hátt yfir sam-
tímans rás, / í fjarska roðar í spegli ykkar
/ á rísandi öld.
2 Draumar! Gullnu tækifæri! / Sjá hin
fögru öx rísa í bylgjum! / Sáðmaður,
nefndu / það sem þú uppskerð á morgun
þitt eigið í dag!
168