Tímarit Máls og menningar - 01.05.1962, Blaðsíða 89

UMSAGNIR UM BÆKUR
tíma mönnum, sem gerl hafi minna úr hon-
um sem manni og höfðingja en efni standa
til. Hvað lá nú nær, er þessu efni höfðu
verið gerð skil, en taka til meðferðar þann
manninn, sem skrifað hafði sögu Sturlunga-
aldarinnar og lagt allt þetta rannsóknareíni
upp í hendur nútímamönnum, sagnaritar-
ann Sturlu Þórðarson? Þetta varð líka
næsta og nú sem stendur síðasta rit höf-
undarins í þessum flokki. Þannig hafa rætzt
bókstaflega á Gunnari Benediktssyni hin
fornu orð Hávamála um hina sífrjóvu sköp-
unargleði: „Orð mér af orði orðs leitaði,
verk mér af verki verks.“
II
Sturla Þórðarson var einn af höfðingjum
landsins á Sturlungaöld og meira eða minna
virkur þátttakandi í flestum stórviðburðum
hér á landi um sína daga. En hann gegnir
aldrei forustuhlutverki, og það er eins og
hann þurfi ávallt að styðjast við sér sterk-
ari mann. Hann gerist fylgdarmaður Sturlu
Sighvatssonar, frænda síns, er með honum
í Apavatnsför 1238 og berst með honum á
Örlygsstöðum sama ár. Hann gerist aðili að
Skálholtsreið í ársbyrjun 1242 með Órækju
Snorrasyni í því skyni að koma fram
hefndum á Gizuri Þorvaldssyni fyrir víg
Snorra Sturlusonar. Hann er á sáttafundin-
um fræga við Hvítárbrú, þar sem Órækja
er svikinn í tryggðum og síðan sendur utan,
en Sturia sjálfur fenginn í vald Kolbeini
unga. Eftir að Þórður kakali hefir tryggt
sér valdaaðstöðu, gerist Sturla hans maður.
Síðar slæst hann í fylgd með Hrafni Odds-
syni, gerir síðar sætt með ráðgerðum tengd-
um við Gizur Þorvaldsson, situr í brúð-
kaupinu fræga að Flugumýri 1253 og ríður
þaðan daginn fyrir brennuna. Um sömu
mundir gerir hann bandalag við Þorgils
skarða. Hann berst á Þveráreyrum 1255
með Þorvarði Þórarinssyni og Þorgilsi
skarða gegn Hrafni Oddssyni og Eyjólfi
ofsa. Árið 1259 gerist hann lendur maður
Gizurar jarls, en 1262, sama árið sem ís-
lendingar sóru Noregskonungi land og
þegna, rak Hrafn Oddsson Sturlu utan á
vald Hákonar konungs. Einkaheimild um
þessa atburði flesta og aðalheimild um
aðra er Islendinga saga Sturlu Þórðarson-
ar, sem er meginás Sturiungusafnsins, eins
og kunnugt er.
Það er oft og tíðum erfitt og vandasamt
að skýra afstöðu Sturlu til atburða þeirra,
sem hann segir frá, eða gera sér grein fyrir
þætti hans í rás viðburðanna. Hann er stutt-
orður að fomum sið og skýrir sjaldan bein-
línis frá hugsunum og áformum söguhetj-
anna, og er hann sjálfur þar ekki undan
skilinn. Og þar sem hann er svo víða við
söguna og lengur en flestir aðrir, verður
hlutur hans torráðnari en flestra samtíðar-
manna hans. Hann er eins og huldumaður
að baki sögunnar. Örugglega er þó víst, að
hann einn höfðingja Sturlungaaldar vann
að því um langt skeið á bak við tjöldin að
hnekkja ásælni og yfirgangi eriends valds
hér á landi, enda uggði hann mjög um sinn
hag, er hann var utan rekinn á vald kon-
ungs. Jafnvíst er og hitt, að hann var ekki
til forustu fallinn, heldur kaus að vinna í
skjóli við sterkari eikur, einkum með hygg-
indum og djúpsettum ráðum eins og Njáll
forðum, — en því miður með svipuðum
árangri og hann. Til þess að skýra hvarfl
Sturiu frá einum höfðingja til annars rekur
Gunnar Benediktsson viðburðasögu tíma-
bilsins mjög rækilega með tilliti til Sturlu
og færir að því sterkar líkur, að hann hafi
léð áðurnefndum höfðingjum stuðning sinn
og fylgi í þeirri von og í því trausti, að
hann væri hverju sinni að efla innlendan
höfðingja gegn konungsvaldinu, mann sem
næði allsherjar völdum í landinu og fengi
svo sterka aðstöðu, að hann gæti boðið er-
lendri ásælni byrginn. Sumir þessara höfð-
ingja, eins og Þórður kakali og Gizur Þor-
181